Γράφει ὁ κ. Β. Ξυδιᾶς, Θεολόγος
Παράλληλα μὲ τὸν πόλεμο τῶν ὅπλων γιὰ τὴ μοιρασιὰ τῶν ἐδαφῶν, διεξάγεται στὴν Οὐκρανία ἕνας ἐξίσου ἀπηνὴς πόλεμος γιὰ τὴ μοιρασιὰ τῶν ἀνθρώπινων ψυχῶν. Ἡ εἰκόνα ποὺ ἔχουμε γιὰ τὸν δεύτερο εἶναι τόσο ἀποσπασματικὴ καὶ παραπλανητική, ὅσο εἶναι αὐτὴ ποὺ ἔχουμε γιὰ τὸν πρῶτο. Παρ’ ὅλα αὐτά, δὲν εἶναι δύσκολο νὰ διακρίνει κανεὶς ποιὸς εἶναι ὁ ἐσταυρωμένος. Ἀρκεῖ νὰ γυρίσει τὸ βλέμμα καὶ νὰ κοιτάξει ποιὸς εἶναι ἐπάνω στὸν σταυρό. Εἶναι ἡ Οὐκρανικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ποὺ παρὰ τὰ ὅσα συμβαίνουν, ἐξακολουθεῖ ἀκόμα καὶ σήμερα νὰ περιλαμβάνει στοὺς κόλπους της καὶ νὰ ἐκφράζει ψυχικὰ τὴ συντριπτικὴ πλειονότητα τῶν Οὐκρανῶν.
Ἡ μαρτυρικὴ αὐτὴ Ἐκκλησία βρίσκεται μεταξὺ Σκύλλας καὶ Χάρυβδης. Ὁ ἐπικεφαλῆς της, Μητροπολίτης Κιέβου Ὀνούφριος, κατήγγειλε ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ τὴ ρωσικὴ εἰσβολὴ σὰν ἀδελφοκτόνο πόλεμο (τὸν παρομοίασε μὲ τὸ ἔγκλημα τοῦ Κάιν), παραμένει ὅμως στὴν πνευματικὴ δικαιοδοσία τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας ποὺ ἔχει στηρίξει τὴν πολιτικὴ τοῦ Πούτιν. Καὶ ἐνῷ οἱ πιστοὶ τῆς Ἐκκλησίας αὐτῆς προσεύχονται καὶ ἀγωνίζονται γιὰ τὴν ἄμυνα τῆς δικῆς τους χώρας, γιὰ τὴν εἰρήνευση καὶ τὴν ἀκεραιότητα τῆς κατακερματισμένης τους πατρίδας, γιὰ τὴν ἐπούλωση τῶν ψυχικῶν καὶ σωματικῶν τραυμάτων, ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριὰ καταδιώκονται σὰν προδότες καὶ δωσίλογοι: ἐκκρεμεῖ ἡ ψήφιση νομοσχεδίου ποὺ τοὺς θέτει ἐκτὸς νόμου καὶ κλιμακώνονται οἱ διώξεις, ἀνεπίσημες ἢ ἐπίσημες, οἱ παράνομες κατασχέσεις ναῶν, οἱ ὠμὲς βιαιότητες κλπ κλπ. Κάποιοι καταγγέλλουν ὅτι ὑπάρχουν σχέδια ἐσωτερικῆς ἅλωσης τῆς Ἐκκλησίας αὐτῆς ἀπὸ τὴν πλευρὰ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ποὺ ἐλπίζει ὅτι μπορεῖ νὰ ἐκμεταλλευτεῖ τὶς ἐσωτερικὲς ἀντιθέσεις της γιὰ τὴν πρόκληση ἀποσχιστικῶν τάσεων.
Ἐδῶ ὅμως προκύπτει τὸ κρίσιμο ἐρώτημα: Ποιὸς θὰ κερδίσει ἀπὸ μία ἐνδεχόμενη διάλυση ἢ ὑποβάθμιση τῆς Οὐκρανικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας;
Ἐθνικὴ ταυτότης καὶ Ἐκκλησία
Ὅσο περνᾶ ὁ καιρὸς καὶ ὅσο ὑποχρεωνόμαστε, θέλοντας καὶ μή, νὰ σπουδάσουμε στὸ δρᾶμα τοῦ Οὐκρανικοῦ λαοῦ, συνειδητοποιοῦμε σιγὰ σιγὰ τὶς ρίζες τοῦ προβλήματος. Δὲν εἶναι μόνο ἡ γεωπολιτικὴ σύγκρουση τῶν ὑπερδυνάμεων (ΗΠΑ-Ρωσία), οὔτε οἱ ἐξουσιαστικὲς κοκορομαχίες τῶν ἔξωθεν ἐκκλησιαστικῶν ἡγεσιῶν (Μόσχας καὶ Φαναρίου), οὔτε κἄν ὁ δαιμονικὸς συνδυασμός τους. Στὴ ρίζα τοῦ οὐκρανικοῦ δράματος βρίσκεται ἕνας βαθὺς διχασμὸς τῶν ἴδιων τῶν Οὐκρανῶν, ποὺ ὅπως φαίνεται, αἰῶνες τώρα ἀλληθωρίζουν μία πρὸς τὴν Ὀρθόδοξη Ρωσία καὶ μία πρὸς τὴν Καθολικὴ Πολωνία. Ἡ πνευματικὴ αὐτὴ πόλωση ἔχει πάρει κατὰ καιροὺς πολλὲς καὶ διαφορετικὲς μορφὲς καὶ ἔχει διαπεράσει καὶ τὴν ἴδια τὴν οὐκρανικὴ Ὀρθοδοξία – δὲν εἶναι ἐδῶ ἡ θέση γιὰ περισσότερες λεπτομέρειες. Στὴν πραγματικότητα, τὸ ἴδιο πρόβλημα τὸ ἔχουν ζήσει μὲ τὸν ἕνα ἢ τὸν ἄλλο τρόπο καὶ ἐξακολουθοῦν νὰ τὸ ζοῦν ὅλες οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες. Ἡ διαφορὰ στὴν περίπτωση τῆς Οὐκρανίας εἶναι ὅτι πέρα ἀπὸ τὴν ἀμιγῶς πνευματικὴ διάσταση, ποὺ ἀφορᾶ τὴν πίστη καὶ τὸ δόγμα, ὁ πολιτισμικὸς ἀλληθωρισμὸς ἔχει διαπεράσει τὸν ἐθνικὸ ψυχισμὸ τῶν ἀνθρώπων καὶ ἔχει ὁδηγήσει σὲ μία εὔθραυστη καὶ ρευστὴ ἐθνικὴ ταυτότητα.
Μέσα σὲ αὐτὴ τὴν ἱστορικὴ περιπέτεια, ἕνας ἀπὸ τοὺς πόλους ψυχικῆς ἑνότητας τῶν Οὐκρανῶν, ἴσως ὁ πιὸ σημαντικός, ἦταν ἡ Οὐκρανικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Μὲ τὸ ἰδιότυπο ἐθνοπολιτικὸ στάτους της, παρακολουθώντας τὶς ἱστορικὲς μεταλλάξεις, ἀντανακλοῦσε τὴν ἀσταθῆ αὐτὴ ἰσορροπία μεταξὺ ρωσικῆς Ἀνατολῆς καὶ πολωνικῆς Δύσης, καὶ γι’ αὐτὸ ἀκριβῶς ἀποτελοῦσε ἕνα καίριο συνεκτικὸ πυλῶνα τῆς εὔθραυστης ἐθνικῆς ἑνότητας. Ὅλοι αὐτοὶ ποὺ καταγγέλλουν τώρα τὸν Πούτιν ὅτι διαιρεῖ ἐδαφικὰ τὴν Οὐκρανία, ἴσως δὲν καταλαβαίνουν ὅτι ἡ ἀποδυνάμωση ἢ ἡ κατάργηση τῆς Οὐκρανικῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας θὰ σημάνει τὸ τέλος τῆς ἴδιας τῆς Οὐκρανίας ὡς ἑνιαίου ἔθνους. Εἶναι ἡ περίφημη εἰρωνεία τῆς ἑτερογονίας τῶν σκοπῶν.
Τεχνητὴ κλιμάκωσις μιᾶς πραγματικῆς πολώσεως
Σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο χρειάζεται νὰ κάνουμε ἕνα σύντομο φλὰς-μπὰκ στὸ πρόσφατο παρελθὸν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ (καὶ ὄχι μόνο) προβλήματος τῆς Οὐκρανίας. Ἡ ἀρχὴ βρίσκεται στὸ μακρινὸ 1991-2, ὅταν ὁ τότε Μητροπολίτης Κιέβου Φιλάρετος Ντενισένκο ἀπέτυχε νὰ ἐκλεγεῖ Πατριάρχης Μόσχας καὶ ἀπαίτησε τὴν αὐτοκεφαλία τῆς Οὐκρανικῆς Ἐκκλησίας, διεκδικώντας μάλιστα στάτους Πατριαρχείου. Γιὰ μία περίοδο αὐτὸ φαίνεται πὼς ἦταν προσωπική του ὑπόθεση. Ὅταν ὅμως ἀπὸ κάποια στιγμὴ καὶ μετὰ οἱ ΗΠΑ ἀποφάσισαν νὰ προχωρήσουν στὴν ἀποκοπὴ τῆς Οὐκρανίας ἀπὸ τὴ Ρωσία (ἀποκοπὴ ὄχι μόνο πολιτική, ἀλλὰ καὶ πολιτιστικὴ καὶ ψυχική), τότε ἡ προσωπικὴ ματαιοδοξία τοῦ Φιλάρετου ἦρθε καὶ ἔδεσε μὲ τὰ ἀμερικανικὰ σχέδια. Τὸ ἴδιο ἄλλωστε συνέβη καὶ μὲ τὶς μικρές, μειοψηφικὲς ἀκόμα ἐκείνη τὴν ἐποχὴ ὁμάδες, ποὺ ἔπαιζαν μὲ τὸν φιλοναζιστικὸ οὐκρανικὸ ἐθνικισμὸ τοῦ περιβόητου Μπαντέρα. Ὅλα αὐτὰ ἔγιναν ἰσχυροὶ μοχλοὶ μίας ἄνωθεν καὶ ἔξωθεν ἀναδιαμόρφωσης τῆς ἐθνικῆς συνείδησης τῶν Οὐκρανῶν. Κάτι ἀνάλογο μὲ τὶς ἀκραῖες καρικατουρίστικες ἐκδοχὲς τοῦ σλαβομακεδονικοῦ ἀλυτρωτισμοῦ στὰ δικά μας βόρεια σύνορα. Μόνο ποὺ στὴν περίπτωση τῆς Οὐκρανίας, ἐπιστρατεύτηκε ὅλο τὸ ὁπλοστάσιο τοῦ ἀμερικανικοῦ βαθέος κράτους, καὶ ἔτσι, αὐτὸ ποὺ σὲ ἄλλες περιπτώσεις θὰ ἦταν ἕνα περιθωριακὸ ἄκρο, κατάφερε μέσα σὲ δύο-τρεῖς δεκαετίες νὰ κατακλύσει τὴ δημόσια ζωή τῆς χώρας καὶ νὰ διαποτίσει συστηματικὰ τὶς συνειδήσεις τῶν Οὐκρανῶν. Καίριος στὴ διαμόρφωση αὐτοῦ τοῦ σχεδίου καὶ στὴν ἐπιτυχία του ἦταν ὁ ρόλος τῆς οὐκρανικῆς διασπορᾶς στὴ Δύση.
Σὲ ἀντίθεση μὲ ὅλα αὐτά, ἡ Οὐκρανικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία παρέμεινε ἀπὸ τοὺς λίγους ἐξισορροπητικοὺς πυλῶνες μίας μὴ-φανατικῆς καὶ ἀνοικτῆς ἐθνικῆς συνείδησης: οὐκρανικὴ ἀπὸ κάθε ἄποψη, ἀλλὰ περιεκτικὴ τῶν πνευματικῶν ἐκείνων δεσμῶν μὲ τὴ Ρωσία ποὺ καθιστοῦσαν ἐφικτὴ τὴ συνοχὴ αὐτοῦ τοῦ ἰδιόμορφου ἐθνικοῦ διπολισμοῦ. Καὶ ἦταν μέσα σὲ αὐτὴ τὴ λεπτὴ καὶ εὐαίσθητη συνθήκη ποὺ εἰσέβαλε σὰν ταῦρος σὲ ὑαλοπωλεῖο τὸ δικό μας Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο. Δὲν ξέρω ποιὸς εἶναι ὁ πραγματικὸς λόγος ποὺ τὸ Πατριαρχεῖο ἀποφάσισε μετὰ ἀπὸ πολλὰ χρόνια ἀδράνειας νὰ ἐπέμβει μὲ τὸν ἄγαρμπο τρόπο ποὺ τὸ ἔκανε. Προσωπικὰ ἔχω ὑποστηρίξει ὅτι ἡ κίνηση αὐτὴ τοῦ ὑπαγορεύτηκε ἀπὸ τοὺς Ἀμερικανούς. Ὁ ἴδιος ὁ Πατριάρχης ἀποκρούει αὐτὴ τὴν κατηγορία καὶ ἐπικαλεῖται ἄλλους, ἐκκλησιαστικοὺς λόγους (τὴ στάση τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας, ποὺ ἀπεῖχε ἀπὸ τὴν Πανορθόδοξο Σύνοδο τῆς Κρήτης τὸ 2016 κλπ. κλπ.). Δὲν κατανοεῖ προφανῶς ὅτι αὐτὸ καθιστᾶ τὴν πράξη του ἀκόμα χειρότερη. Διότι ἔτσι ὁμολογεῖ ξεκάθαρα ὅτι ἀντιμετώπισε τὴν Οὐκρανία χειριστικά, σὰν πεδίο γιὰ νὰ ξεκαθαρίσει τοὺς δικούς του λογαριασμοὺς μὲ τὴ Μόσχα (θυμίζοντας τοὺς δύο ποὺ μαλώνανε σὲ ξένο ἀχυρῶνα). Καὶ βέβαια, ὅλα τὰ ὑπόλοιπα, εἴτε ἡ ἀνιστόρητη σχολαστικὴ φιλολογία περὶ ἐκκλησιαστικοῦ δικαίου, κανόνων, κλπ, εἴτε οἱ ἁπλοϊκὲς κοινωνιολογίζουσες δικαιολογίες γιὰ τὸ ἔθνος ποὺ θέλει τὴν ἐκκλησιαστική του ἀνεξαρτησία, ὅλα αὐτὰ εἶναι ἐκ τῶν ὑστέρων προφάσεις ἐν ἁμαρτίαις. Ἡ οὐσία εἶναι ὅτι εἴτε ἐξ αἰτίας τοῦ ἐκβιασμοῦ τῶν ΗΠΑ, εἴτε ἀπὸ δική του πρωτοβουλία, τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο δὲν ἐπενέβη στὴν Οὐκρανία σὰν εἰρηνοποιός, ἀλλὰ ρίχνοντας λάδι στὴ φωτιὰ ποὺ ἔκαιγε τὴ χώρα καὶ ἀπὸ μέσα καὶ ἀπὸ ἔξω.
Ὑπάρχει καιρὸς μετανοίας;
Τώρα, μὲ δεδομένη τὴν καταστροφὴ στὸ πολιτικὸ πεδίο, ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης λέει ὅτι αὐτὸ ποὺ συμβαίνει στὴν Οὐκρανία «εἶναι μία ντροπὴ ποὺ θὰ στιγματίζει ἐσαεὶ ἐκείνους ποὺ τὴν προκάλεσαν, ἐκείνους ποὺ ἀποδείχθηκε ὅτι δὲν ἔχουν φόβο Θεοῦ». Ἔχει ἀπόλυτο δίκιο. Μόνο ποὺ δὲν ξέρω ἂν μπορεῖ νὰ ἀκούσει τὰ λόγια του. Ἀναρωτιέμαι: Ἐδῶ ποὺ ἔχουν φτάσει τὰ πράγματα μπορεῖ νὰ ἀποτραπεῖ ἡ ὁλοκληρωτικὴ καταστροφὴ τοῦ οὐκρανικοῦ ἔθνους; Δὲν μπορῶ νὰ ἀπαντήσω στὸ ἐρώτημα αὐτό. Αὐτὸ ὅμως γιὰ τὸ ὁποῖο εἶμαι βέβαιος εἶναι τοῦτο: Πὼς ἂν ὑπάρχει ὄντως μία τέτοια δυνατότητα, αὐτὴ θὰ ἐνισχυόταν ἂν ὅλες οἱ πλευρὲς ποὺ ἐμπλέκονται στὸ οὐκρανικὸ δρᾶμα ἔτειναν χεῖρα βοηθείας πρὸς τὴν Οὐκρανικὴ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ὄχι γιὰ νὰ τὴ βοηθήσουν, ἀλλὰ γιὰ νὰ ζητήσουν τὴ δική της βοήθεια στὴ διάσωση, ὅσο εἶναι δυνατόν, τῆς οὐκρανικῆς ἑνότητας.
Πηγή: Ἱστοσελὶς Κοσμοδρόμιον (8.5.2022)