ΔΙΑΛΟΓΙΚΗ ΣΥΖΗΤΗΣΙΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ (ΣΤ’) «Περί Ιεράς Εξομολογήσεως»

 

Απολογητικά

ΙΩΗΛ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ –ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Π.ΠΟΥΡΝΑΡΑ – ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ  

 «Περί του Μυστηρίου της Ιεράς Εξομολογήσεως» 

Ὀρθόδοξος: Ἐπιθυμεῖτε κύριε Εὐαγγελικέ νά ὁμιλήσωμεν καί περί τοῦ Μυστηρίου τῆς ἐξομολογήσεως;

Εὐαγγελικός: Βεβαίως. Ἐγώ δέν δέχομαι τό Μυστήριον τῆς ἐξομολογήσεως, διότι ἡ Γραφή ρητῶς λέγει: «πᾶς ὁ ἐν αὐτῷ μένων οὐχ ἁμαρτάνει». Α΄ Ἱωάν. 3,6. Ἐκεῖνος δηλαδή ὁ ὁποῖος μένει πλησίον τοῦ Χριστοῦ, δέν ἁμαρτάνει. Ἐπίσης ὁ ἴδιος ὁ Εὐαγγελιστής εἰς τήν ἰδίαν ἐπιστολήν του γράφει 3,9 γράφει: «Πᾶς ὁ γεννημένος ἐκ τοῦ Θεοῦ ἀμαρτίαν οὐ ποιεῖ…οὐ δύναται ἁμαρτάνειν». Ὁ ἴδιος  Εὐαγγελιστής εἰς τήν ἰδίαν  του ἐπιστολήν 5,18 λέγει: «Ὁ γεννημένος ἐκ τοῦ Θεοῦ οὐχ ἁμαρτάνει».Ἐκεῖνος δηλαδή ὁ ὁποῖος εἶναι ἀναγεγεννημένος, ὁ μένων πλησίον τοῦ Χριστοῦ δέν ἁμαρτάνει. Ἐγώ ἔχω ἀναγεννηθῆ, εἶμαι πλησίον τοῦ Χριστοῦ, δέν ἁμαρτάνω. Ἀφοῦ δέν ἁμαρτάνω, δέν ἔχω ἀνάγκη νά ἐξομολογηθῶ.

Ὀρθόδοξος: Εἴπατε, ὅτι δέν ἔχετε ἀνάγκην ἐξομολογήσεως, διότι δέν ἁμαρτάνετε καί αὐτό σᾶς τό λέγει ἡ Ἁγία Γραφή Α΄. Ἰωαν. 3, 6.3,9.5,18.

Εὐαγγελικός: Βεβαίως.

Ὀρθόδοξος: Ἡ ἴδια ἡ Γραφή, κύριε Εὐαγγελικέ, λέγει ἀλλοῦ, ὅτι εἴμεθα ὅλοι ἁμαρτωλοί καί καθημερινῶς ἁμαρτάνομεν.  Καί συγκεκριμένως: Ὁ Ἰάκωβος λέγει: «μή πολλοί γίνεσθε διδάσκαλοι, ὅτι μεῖζον κρῖμα ληψόμεθα.  Πολλά γάρ  π τ α ί ο μ ε ν   ἅ π α ν τ ε ς». Ἰάκ. 3,1.  Ὁ Κύριος εἰς τήν Κυριακήν του προσευχήν ρητῶς τονίζει νά λέγωμεν «ἄφες ἡμῖν τά ὀφειλήματα ἡμῶν ὡς καί ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέται ἡμῶν». Ὀφειλέτης εἶναι ὁ ἁμαρτωλός καί ὀφειλή ἡ ἁμαρτία. Ἑπομένως ὅλοι εἴμεθα ἁμαρτωλοί μεταξύ μας καί ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ.
Ὁ Ἰωάννης ἐπίσης εἰς τήν Α΄ ἐπιστολήν του 1,8 γράφει: «Ἐάν εἴπωμεν, ὅτι ἁμαρτίαν οὐκ ἔχομεν, ἐαυτοῦς πλανῶμεν καί ἡ ἀλήθεια οὐκ ἔστιν ἐν ἡμῖν. Ἐάν ὁμολογῶμεν τάς ἁμαρτίας ἡμῶν, πιστός ἐστί καί δίκαιος, ἴνα ἀφῇ ἡμῖν τάς ἁμαρτίας.  Τεκνία μου ταῦτα γράφω ὑμῖν, ἵνα μή ἁμάρτητε.  Καί ἄν τις ἁμάρτῃ Παράκλητον ἔχομεν πρός τόν πατέρα Ἰησοῦν Χριστόν δίκαιον». Πῶς λοιπόν σύ λέγεις, ὄτι δέν ἁμαρτάνεις;

Εὐαγγελικος: Λέγων τό Πνεῦμα τό Ἅγιον «ἐάν τις ἁμάρτῃ Παράκλητον ἔχομεν» κ.λ.π. δέν ὁμιλεῖ περί πραγματικῆς ἁμαρτίας, ἀλλά θέτει μίαν ὑπόθεσιν ἁμαρτίας τήν ὁποίαν ὁ Κύριος θά συγχωρήσῃ ἄν τύχῃ, ἄνευ ἐξομολογήσεως.

Ὀρθόδοξος: Καί ὄμως δέν πρόκειται περί ὑποθέσεως ἁμαρτίας τινος, ἀλλά περί πραγματικῶν ἁμαρτιῶν, διότι εἰς τά ἄλλα χωρία, τά ὁποῖα ἀνέφερον, ὁμιλεῖ περί γεγονότων καί ὄχι περί ὑποθέσεων. Π.χ. «Πολλά γαρ πταίομεν ἅπαντες» λέγει ὁ Ἰάκωβος 3,2 «ἄφες ἡμῖν τά ὀφειλήματα ἡμῶν» λέγομεν εἰς τήν Κυριακήν προσευχήν.  Καί ὁ Ἰωάννης εἰς τήν ἐπιστολήν του γράφει ρητῶς: «ἐάν εἴπωμεν ἁμαρτίαν οὐκ ἔχομεν ἑαυτούς πλανῶμεν». «Ἐάν ὁμολογῶμεν τάς ἁμαρτίας μας» λέγει ὁ Ἰωάννης «πιστός καί δίκαιος, ἴνα ἀφῇ ἡμῖν τάς ἁμαρτίας». Ἄρα πρόκειται οὐχί περί ὑποθετικῶν ἁμαρτημάτων ἀλλά περί πραγματικῶν. Ἑπομένως ἁμαρτάνομεν, κύριε Εὐαγγελικέ.

Εὐαγγελικός: Καί τά Γραφικά χωρία, τά ὁποία σᾶς ἀνέφερον, ὄτι ὁ ἀναγεγεννημένος ἐκ τοῦ Θεοῦ οὐχ ἁμαρτάνει, πῶς θά ἐξηγηθῶσι κατά τήν γνώμην σας;  Θά ἀπορρίψωμεν αὐτά;

Ὀρθόδοξος: Ὄχι ἀλλά θά ἐναρμονίσωμεν αὐτά.  Θά ἐναρμονίσωμεν δέ τα φαινομενικῶς ἀντίθετα αὐτά χωρία, ἐάν ἐννοήσωμεν τάς μέν ἁμαρτίας τοῦ μακράν τοῦ Χριστοῦ μένοντος γινομένας ἐν συνεχείᾳ καί ἄνευ διακοπῆς τινος ὡς εὐθεῖαν γραμμήν α______________β  τάς δέ ἁμαρτίας τοῦ ἐν τῷ Χριστῷ μένοντος οὐχί ὠς εὐθεῖαν γραμμήν,  ἀλλά ὡς στιγμάς . . . . . . . . . . . . . ἀραιοτέρας ἤ πυκνοτέρας ἀναλόγως τῆς πνευματικῆς προόδου ἑκάστου.
Κατά συνέπειαν ὁ χριστιανός, ὅταν εἶναι γήσιον μέλος τοῦ Χριστοῦ, δέν εἶναι βεβαίως ἀναμάρτητος, δέν ἁμαρτάνει ὅμως καί ἐν συενεχείᾳ ἀλλά διακεκομμένως.  Δέν ἁμαρτάνει ἐν συνεχείᾳ  ἀλλά διακεκομμένως, διότι δέν ἁμαρτάνει κατ’ ἐπιθυμίας ἀλλά κατ΄ ἀδυναμίαν.  Μόνον τά μακράν τοῦ Χριστοῦ πρόσωπα ἁμαρτάνουν ἐν συνεχείᾳ καί ἄνευ διακοπῆς, διότι ἁμαρτάνουν διά τῆς ἐπιθυμίας τοῦ κακοῦ καί ἀμετανοησίας  αὐτῶν ἐν αὐτῷ.
Τήν διαφοράν ταύτην ὑποδηλώνει κάπως καί ἡ Ἁγία Γραφή λέγουσα διά τόν χριστιανόν. «Ἐάν τίς ἁμάρτῃ» θέτει τό ρῆμα ἁμάρτῃ εἰς ἀόριστον χρόνον, ἵνα δηλώσῃ τάς στιγμιαίας ἁμαρτίας, ἐνῷ τό «οὐχ ἁμαρτάνει» θέτει εἰς ἐνεστῶτα χρόνον, ἵνα δηλώσῃ ὅτι ἡ ἁμαρτία του δέν εἶναι συνεχής. Ἑπομένως αἱ ἁμαρτίαι τοῦ μακράν τοῦ Χριστοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἐν συνεχείᾳ εὐθεία γραμμή.  Οὕτω αἱ ἁμαρτίαι τοῦ πλησίον τοῦ Χριστοῦ δέν εἶναι κατ’ ἐπιθυμιαν, εὐθεῖαν γραμμή, συνέχεια, ἀλλά κατ’ ἀδυναμία εἰς ὡρισμένας στιγμάς κατά διαστήματα.

Εὐαγγελικός: Ἔστω.  Ἁμαρτάνομεν οὐχί ἐν συνεχείᾳ ἀλλά διακεκομμένως.  Αἱ ἁμαρτίαι ὅμως αὖται συγχωροῦνται διά τῆς ἀπ’ εὐθείας ἐπικοινωνίας μετά τοῦ Χριστοῦ διά τῆς προσευχῆς καί διά τῆς δημοσίας ἐξομολογήσεως.  Οὐδαμοῦ ἐν τῇ Ἁγίᾳ Γραφῇ γίνεται λόγος περί μυστικῆς, μυστηριακῆς ἐξομολογήσεως.  Οὔτε ἡ Γραφή ὁμιλεῖ ῥητῶς περί ταύτης οὔτε οἱ πατέρς τῶν τεσσάρων πρώτων αἰώνων.

Ὀρθόδοξος: Ἑπομένως θά ἀποδείξωμεν ἕκαστος ἐξ ἡμῶν ἀπό τῆς δικῆς του πλευρᾶς βάσει τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν πατέρων τῶν τεσσάρων πρώτων αἰώνων, ἄν ἡ ἐξομολόγησις εἶναι Μυστήριον ἤ ὄχι.

Εὐαγγελικός: Συμφωνῶ. Ἄς ἀρχίσωμεν ἀπό τήν Ἁγίαν Γραφήν.

 Ὀρθόδοξος: Κύριε Εὐαγγελικέ σᾶς ἐρωτῶ: Ποία εἶναι ἡ πηγή τῆς ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν μας;

Εὐαγγελικός: Τό αἷμα τοῦ Κυρίου, τό ὁποῖον καθαρίζει ἡμᾶς ἀπό πᾶσης ἁμαρτίας Α΄. Ἰωάν. 17.

Ὀρθόδοξος: Αὐτό εἶναι τό ἐξ ἀντικειμένου, τό γενικόν δικαίωμα, τό ὁποῖον ἔχομεν ὅλοι, ἵνα  λάβωμεν τήν ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν μας.  Αὕτη εἶναι ἡ πηγή, τό κεφαλάρι τοῦ ζῶντος ὕδατος.   Πῶς ὅμως ἡμεῖς θά οἰκειωθῶμεν ὑποκειμενικῶς τό αἷμα τοῦτο, ἵνα συγχωρηθῶσιν αἱ ἁμαρτίαι ἡμῶν; Ποῖον εἶναι τό μέσον, τό δοχεῖον δι’ οὗ θά ἀντλήσωμεν τό ὕδωρ τοῦτο τῆς ζωῆς;

Εὐαγγελικός:  Διά τῆς πίστεως μόνον «τῇ πίστει καθαρίσας τάς καρδίας αὐτῶν». Πραξ. 15,9. Ἄν πιστεύσωμεν, θά συγχωρηθῶμεν.

Ὀρθόδοξος: Ἡ πίστις εἶναι ὁ μόνος τρόπος τῆς καθαρίσεως τῶν ἁμαρτιῶν μας ἤ ὁ πρῶτος;

Εὐαγγελικός:  Ὁ μόνος πρέπει νά εἶναι, ἀφοῦ ὁ καθαρισμός θά εἶναι πραγματικός. Ἐάν ὑπάρχωσιν ἄλλοι τρόποι καθαρισμοῦ τῶν ἁμαρτιῶν μας, αὐτό σημαίνει, ὅτι ἡ πίστις δέν εἶναι ἐπαρκής διά τόν καθαρισμόν, εἶναι ἀτελής, ὅπερ ἄτοπον.

Ὀρθοδοξος: Καί ὅμως ἡ Ἁγία Γραφή ὁμιλεῖ περί πολλῶν τρόπων ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν μας.  Καί συγκεκριμένως: Ἡ Κυριακή προσευχή διά τό «ἄφες ἡμῖν τά ὀφειλήματα ἡμῶν» ὁμιλεῖ περί διά προσευχῆς ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν.  Τό χωρίον Πραξ. 2, 38, ὁμιλεῖ περί τοῦ διά βαπτίσματος ἀφέσεως ἁμαρτιῶν.

 Ὁ Ἀπόστολος Πέτρος δηλ. λέγει πρός τούς ἀκορατάς του «βαπτισθήτω ἕκαστος ὑμῶν…εἰς ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν ὑμῶν». Καί τά χωρία. Μαρκ.  16, 16 – Ἐφ. 5,26 ὁμιλοῦσι περί ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν διά τοῦ Βαπτίσματος.  Τά χωρία Λουκ. 11, 41. Ματθ. 6,4 ὁμιλοῦσι περί ἀφέσεως ἁμαρτιῶν διά τῆς ἐλεημοσύνης. «Δότε ἐλεημοσύνη καί ἰδοῦ πάντα καθαρά ὑμῖν ἐστίν» λέγει ὁ Κύριος εἰς τό χωρίον τοῦ Λουκᾶ 11, 41.   

Τό χωρίον Ματθ. 18,16 ὁμιλεῖ περί τῆς ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν διά τῆς ἀδελφικῆς συνεξηγήσεως.  Τό δέ χωρίον τοῦ Ἰακώβου 5,16 ὁμιλεῖ περί τῆς συγχωρήσεως τῶν ἁμαρτιῶν ψυχολογικῶς δι’ ἀλληλοεξομολογήσεως «ἐξομολογεῖσθε ἀλλήλοις ἵνα ἰαθῆτε», τό δέ Ἰωάννου 20,23 ὁμιλεῖ περι τοῦ Μυστηρίου τῆς ἐξομολογήσεως διά τοῦ «Λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον, ἄν τινων ἀφῆτε τάς ἁμαρτίας ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε κεκράτηντεαι».

Εὐαγγελικός: Δέν νομίζετε, ὅτι ἄν ὑποθέσωμεν, ὅτι ὑπάρχουσι ὄλοι οἱ τρόποι αὐτοί συγχωρήσεως ἁμαρτιῶν, αὐτό σημαίνει, ὄτι ἀκυροῖ ὀ εἶς τόν ἄλλον, διότι δέν συγχωρεῖ πλήρως ἕκαστος τάς ἁμαρτίας καί ἔχει ἀνάγκη ἑνός ἄλλου τρόπου;

Ὀρθόδοξος: Σωστόν αὐτό τό ὁποῖον λέγετε.  Πῶς λοιπόν θά οἰκονομηθῶσι τά χωρία ταῦτα, ὥστε νά μή ἀλληλοκαταργοῦνται ἀλλά νά ἀλληλοσυμπληροῦνται, ἀφοῦ πιστεύομεν καί οἱ δύο μας ὅτι ἡ Ἁγία Γραφή εἶναι Θεόπνευστος;

Εὐαγγελικός: Θά ἤθελον νά ἤκουον τήν γνώμη σας.

Ὀρθόδοξος: Σᾶς τήν προσφέρω.  Ἡ πίστις καί τό βάπτισμα εἶναι μέσα συγχωρήσεως τῶν ἁμαρτιῶν μας, τάς ὁποίας διεπράξαμεν πρίν πιστεύσωμεν καί πρίν βαπτισθῶμεν.  Ὁ Χριστιανός ὅμως, ὅπως εἴδομεν προηγουμένως, θά ἁμαρτήσῃ καί πάλιν. Ἐπειδή ὄμως τό βάπτισμα βάσει τοῦ Ἐφεσ. 4,5 δέν ἐπαναλαμβάνεται-«μία πίστις εἶς Κυριος, ἕν βάπτισμα»- ἔρχεται ἡ Ἐξομολόγησις τό δεύτερον τοῦτο βάπτισμα, τό ὁποῖον συγχωρεῖ τάς μετά τό βάπτισμα ἁμαρτίας.  

 Ἡ δέ προσευχή, ἡ ἐλεημοσύνη, ἡ ἀδελφική συνεξήγησις εἶναι μέσα, διά  τῶν ὁποίων ὁ Θεός θά ἐμπνεύσῃ εἰς τήν ψυχήν τοῦ πιστοῦ αἰσθήματα μετανοίας, ὥστε νά ὁδηγηθῇ οὗτος εἰς τήν μυστηριακήν ἐξομολόγησιν.  Αὐτός εἶναι ὀ μόνος τρόπος τῆς οἰκονομίας, ἐναρμονίσεως τῶν διαφόρων Γραφικῶν χωρίων πού ἀναφέρομεν τῆς συγχωρήσεως τῶν ἁμαρτιῶν μας.

Εὐαγγελικός: Ἑπομένως ἐξαρτᾶτε σεῖς τά χωρία, τά ὁποία πραγματεύονται περί ἀφέσεως ἁμαρτιῶν μετά τό βάπτισμα ἐκ τοῦ χωρίου τοῦ Ἰωάννου 20,23 ἐκ τῆς μυστηριακῆς ἐξομολογήσεως: «Ἄν τινων ἀφῆτε τάς ἁμαρτίας ἀφίενται αὐτοῖς».

Ὀρθόδοξος: Βεβαίως.  Διότι μόνον αὐτός ὁ τρόπος ὑπάρχει ἐναρμονίσεως τῶν περί ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν μας Γραφικῶν χωρίων. Ἄν δέν εὑρίσκετε αὐτό ὀρθόν, εἴπατε σεῖς ἄλλον τρόπον ἰδικόν σας. 

Εὐαγγελικός: Ἄς δεχθῶ ὅτι ἔτσι οἰκονομοῦνται τά χωρία τά ὁποία ἀνεφέραμεν περί συγχωρήσεως τῶν ἁμαρτιῶν κατά τόν καταλληλότερον τρόπον.  Ἔχω ὄμως μίαν ἀπορίαν.  Εἴπατε ὅτι ἡ πίστις καί τό βάπτισμα συγχωροῦν τά ἁμαρτήματα, τά ὁποῖα διεπράξαμεν πρίν γνωρίσωμεν τόν Χριστόν, γενικῶς τά πρό τοῦ βαπτισματος.  Ἡ δέ ἐξομολόγησις ὡς δεύτερον βάπτισμα συγχωρεῖ τά μετά τό βάπτισμα ἁμαρτήματα. 

Ἡ ἐλεημοσύνη, ἡ προσευχή, ἡ ἀδελφική συνεξήγησις εἶναι μέσα διά τῶν ὁποίων ὁ Θεός ἐμπνέει εἰς τήν ψυχήν τοῦ χριστιανοῦ αἰσθήματα μετανοίας καί ἐξομολογήσεως.  Σᾶς ἐρωτῶ: Ὁ Θωμᾶς ἀπουσιάζει ἀπό τήν ὁμήγυρην τῶν ἀποστόλων, ὅπου εἶπεν ὀ Κύριος τό «Λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον, ἄν τινων ἀφῆτε τάς ἁμαρτίας ἀφίενται αὐτοῖς» δέν ἔλαβεν ἐξουσίαν αὐτός ὡς ἀπόστολος νά συγχωρῇ ἁμαρτίας;

Ὀρθόδοξος: Ἄν σκεφθῶμεν, ὄτι τό Πνεῦμα τό Ἅγιον κατῆλθεν εἰς τούς ἀποστόλους τήν Πεντηκοστήν, ἡ ἐντολή τοῦ Κυρίου «Λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον» κ.λ.π. ἡ ὁποία ἐδόθη κατά τήν ἡμέρα τῆς ἀναστάσεώς Του, δέν εἶναι χορήγησις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἀλλά ὑποσχέσις χορηγήσεως τούτου. 

Ὅπως δηλ. ἔγινε διά τό Μυστήριον τῆς Θείας Εὐχαριστίας τό ὁποῖον ἕν ἕτος πρίν τό δώση κατά τόν Μυστικον δεῖπνον ὑπεσχέθη νά τό δώσῃ κατά τό Ἰωάν. 6,52-67, οὕτω ἔγινε καί ἡ χορήγησις τοῦ Ἁγ. Πνεύματος διά τό Μυστήριον τῆς ἐξομολογήσεως: Ὑπεσχέθη τό Ἅγιον Πνεῦμα κατά τήν Ἀνάστασιν, ἔδωκε δέ αὐτό κατά τήν Πεντηκοστήν.

 Εὐαγγελικός: Ναί! ἐδῶ λέγει ρητῶς «Λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον…»

Ὀρθόδοξος: Ἀφοῦ Πνεῦμα Ἅγιον δέν κατῆλθε παρά τήν Πεντηκοστήν δυνάμεθα νά εἴπωμεν ὅτι ἔδωσε ὁ Χριστός ἀμέσως εἰς τούς ἀποστόλους τό Πνεῦμα τό Ἅγιον μέ τήν ἐντολήν «λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον» ἀλλά ἔκαμε αὐτούς  δ ε κ τ ι κ ο ύ ς  τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ὅπως δηλ. ὁ γεωργός προκειμένου νά ποτίσῃ τόν κήπον του ἀνοίγῃ τά αὐλάκια καί δι’ αὐτῶν διερχόμενον τό ὕδωρ ποτίζει τά δένδρα, κάτι παρόμοιον θά ἔγινε εἰς τήν ψυχήν τῶν Ἀποστόλων μέ τό «λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον…» κατέστησαν κατάλληλοι δεκτικοί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.  Βεβαίως ὁ  Θωμᾶς δέν ἦτο παρών κατά τήν ἡμέρα τῆς ὑποσχέσεως τῆς χορηγήσεως. Ἦτο ὅμως παρών κατά τήν Πεντηκοστήν, ὅτε ἦλθεν τό Πνεῦμα τό Ἅγιον εἰς τούς Ἀποστόλους, ἄρα ἕλαβεν καί οὗτος τήν ἐξουσίαν νά συγχωρῇ ἁμαρτίας.

Εὐαγγελικός: Ἔστω. Ἄς ἔλθω ὄμως εἰς κάτι ἄλλο. Ἔχω τήν γνώμην, ὄτι ἡ ὑπόσχεσις τῆς χορηγήσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἰς τούς Ἀποστόλους Του, ἵνα συγχωρῶσι ἁμαρτίας διά τοῦ «λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον» κ.λ.π. ἀφορᾶ ὄχι μυστικήν τινά ἐξομολόγησιν ἀλλά δημοσίαν ὅπου τόν λόγον ἔχει ὄχι εἷς Πνευματικός ἀλλά ἠ ὁλομέλεια τῆς ἐκκλησίας.  Τοῦτο φαίνεται ἐκ τοῦ ἐπεισοδίου τοῦ αἷμομίκτου ἐν Κορίνθῳ. Ἐκεῖ ἀδελφός τις χριστιανός ὑπέπεσεν εἰς ἁμάρτημα τι σαρκικόν, βαρύ. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος λαμβάνει τόν λόγον καί λέγει: «Συναχθέντων ὑμῶν καί τοῦ ἐμοῦ πνεύματος…» Α΄ Κορινθ. 5, 1-13. Ἐπομένως ὁλόκληρος ἡ ἐκκλησία τῆς Κορίνθου λαμβάνει μέρος εἰς τήν ὑπόθεσιν ταύτην. Δέν πρόκειται λοιπόν περί ἑνός προσώπου, τοῦ Πνευματικοῦ.

Ὀρθόδοξος: Καί ὄμως!  Εἰς τήν ὑπόθεσιν τοῦ αἱμομίκτου ἐκ Κορίνθῳ ὁ κύριος ρυθμιστής τοῦ ζητήματος εἶναι ὄχι ἡ ὁλομέλεια τῆς ἐκκλησίας ἀλλά ὁ ἀρχηγός ταύτης, ὁ Ἀπ. Παῦλος.  Τοῦτο φαίνεται καθαρά διά τῶν φράσεων τοῦ Ἀποστόλου «κέκρικα» «ὑμεῖς πεφυσιωμένοι ἐστέ» «οὐκ οἴδατε ὅτι» «ἐκκαθάρατε την παλαιάν ζύμην»κ.λ.π. 

Ὁ Ἀπόστολος ὄχι μόνον ἀρχίζει ἀλλά καί τελειώνει τό ζήτημα τοῦτο ὡς ἑξῆς: «ἱκανόν τῷ τοιούτῳ ἡ ἐπιτιμία αὕτη ὑπό τῶν πλειόνων», διό παρακαλῶ κυρῶσαι εἰς αὐτόν τήν ἀγάπην». Ἀκόμη περισσότερον ὁ προσωπικός χαρακτήρ τοῦ δεσμεῖν καί λύειν φαίνεται ἐξ ἐκείνου τό ὁποῖον εἶπεν ὁ Κύριος εἰς τόν Ἀπόστ. Πέτρον ἐν Ματθ. 16,19 «δώσω σοι τάς κλεῖδας τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν καί ὅ  ἐάν δύσῃς ἐπί τῆς γῆς ἔσται δεδεμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς καί ὅ ἐάν λύσῃς ἐπί τῆς γῆς ἔσται λελυμένον καί ἐν τοῖς οὐρανοῖς». 

Ὅταν εἰς τήν ἀδελφικήν συνεξήγησιν Ματθ. 18, 15 -18  συνιστᾷ ὁ Κύριος τό «εἰπέ τῇ ἐκκλησίᾳ» καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος συνιστᾷ εἰς τούς Πρεσβυτέρους τῆς ἐκκλησίας τῆς Ἐφέσου «προσέχετε ἑαυτοῖς καί τῷ Ποιμνίῳ», Πραξ. 20,28 δέν νομίζετε ὅτι δίδει τόν πρωτεύοντα ρόλον εἰς τούς ἀρχηγούς καί ὄχι εἰς τήν ὁλομέλειαν τῆς ἐκκλησίας;

Εὐαγγελικός: Ἄς δεχθῶ, ὄτι οἱ Ἀπόστοιλοι ἦσαν οἱ κύριοι ρυθμισταί βάσει τῆς ἐντολῆς τοῦ Κυρίου τῆς ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν. Σεῖς ὅμως οἱ ἱερεῖς πόθεν ἐπήρατε, ποῦ στηρίζετε τό δικαίωμα τοῦτο;

Ὀρθοδοξος: Ὁ Κύριος εἶπε εἰς τούς Ἀποστόλους Του: «Μεθ’ ὑμῶν εἰμί πάσας τάς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος» Ματθ. 28,20.  Οἱ Ἀπόστολοι ἀπέθανον. Ἔπρεπε νά ὑπάρξωσι οἱ διάδοχοί τῶν αἰώνων.  Τοιοῦτοι διάδοχοι «πάσας τάς ἡμέρας» ἤτοι ἱστορικῶς ἀποδεδειγμένοι εἶναι ἡ Ὀρθόδοξος ἐκκλησία, οἱ Ἐπίσκοποί της.

Εὐαγγελικός: Προσεκτική ἔρευνα ἐν τῇ Καινῇ Διαθήκη δέν μᾶς παρουσιάζει καμμίαν περίπτωσιν, κατά τήν ὁποίαν οἱ Ἀπόστολοι ἐκάλεσαν ἀνθρώπους πλησίον των νά ἐξομολογηθῶσι.

Ὀρθόδοξος: Τοῦτο ὀφείλεται εἰς τρεῖς λόγους: Πρῶτον: Οἱ Ἀπόστολοι εἶχον νά κάμωσι ὡς ἐπί τό πλεῖστον μέ ἀνθρώπους ἀπίστους οἱ ὁποίοι ἐπέστρεφον εἰς τόν χριστιανισμόν.  Αἱ ἁμαρτίαι τούτων, ὡς εἴπομεν, συγχωροῦνται μόνον διά τοῦ βαπτίσματος.  Διά τάς πρό τοῦ βαπτίσματος ἁμαρτίας ταύτας ἡ ἐξομολόγησις δέν ἦτο  ὑποχρεωτική ἀλλά προαιρετική.  Δεύτερον: Ὁ Ζῆλος τῶν πρώτων Χριστιανῶν ἦτο πολύ μεγάλος καί οἱ χριστιανοί δυσκόλως ἔπιπτον εἰς σοβαράς ἁμαρτίας μετά τό βάπτισμα, ὥστε νά ἔχωσι ἀνάγκην ἐξομολογήσεως.   

Τρίτον: Ἐπί πᾶσι τούτοις ἡ Ἁγία Γραφή δέν εἶναι βιβλίον συστηματικόν ὥστε νά περιέχῃ ὅλα ὅσα ἔγιναν.  «Ἔτσι καί ἄλλα πολλά, ἅ ἐποίησε ὁ Ἰησοῦς, ἅτινα ἄν γράφεται καθ’ ἕν οὐδέ αὐτόν τόν κόσμον οἷμαι χωρῆσαι τά γραφόμενα βιβλία» γράφει ὁ Ἰωάννης 21, 25.  Διά τούς λόγους αὐτούς δέν ἔχομεν παράδειγμα Μυστηριακῆς ἐξομλογήσεως. Ἡ ῥητή ὅμως ἐντολή τοῦ Κυρίου Ἰωαν. 20,28 «Λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον, ἄν τινων ἀφῇτε τάς ἁμαρτίας κ.λ.π.» μοῦ εἶναι ἀρκετή.

Εὐαγγελικός: Ἔχομεν ὅμως ἕνα παράδειγμα τοῦ Σίμωνος Μάγου, ὄπου ὁ Ἀπόστολος Πέτρος δέν εἶπε εἰς αὐτόν «ἔλα νά σέ ἐξομολογήσω ἀλλά μετανόησον καί δεήθητι τοῦ Κυρίου» Πραξ. 8,22.

Ὀρθόδοξος: Εἴπομεν ὄτι ἡ Μυστηριακή Ἐξομολόγησις συνεχώρει τάς μετά τό Βάπτισμα ἁμαρτίας. Ὁ Σίμων δέν εἶχεν ἀκόμη βαπτισθῆ οὐδέ εἶχε εἰλικρινῶς πιστεύσει.  Πῶς θά ἔλεγε λοιπόν εἰς αὐτόν ὁ Ἀπόστολος νά ἐξομολογηθῇ ἀφοῦ δέν εἶχε βαπισθῇ οὐδέ εἰλικρινῶς πιστεύσει; Ἄλλως τε ὁ Σίμων ὁ Μάγος ἀπαντᾷ πρός τόν Ἰωάννην καί Πέτρον : «δεήθητε ὑπέρ ἐμοῦ πρός τόν Κύριον ὅπως μηδέν ἐπέλθῃ ἐπ’ ἐμέ κακόν ὧν εἰρήκατε», Πραξ. 8,24. Δι’αὐτῶν ἀναγνωρίζει εἰς τόν Πέτρον καί Ἰωάννην ἐξουσίαν τινά ὁ Σίμων οὗτος ἀφέσεωως κακῶν καί ἁμαρτιῶν.

Εὐαγγελικός: Τέλος διατί ἡ δημοσία παλαιά ἐξομολόγησις γίνεται σήμερον ὑφ’ ὑμῶν μυστική;

Ὀρθόδοξος: Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος λέγει: ὑπάρχουσι πολλά ἁμαρτήματα «ἅ αἰσχρόν ἐστί καί λέγειν».  Διά τήν δημοσίαν αἰδημοσύνην καί πρός ἀποφυγήν δημοσίου σκανδάλου γίνεται μυστική ἡ ἐξομολόγησις. Ἄν ὅμως σεῖς θέλετε δημοσίαν ἐξομολόγησιν, δεχόμεθα. Ἔλθετε εἰς τήν Ὀρθοξίαν καί ἐν μέσῳ ἐκκλησίας ὁμολογήσατε τά ἁμαρτήματά σας.

ΓΕΝΙΚΟΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Ἀπό Ἀγιογραφικῆς ἀπόψεως κύριοιῥυθμισταί τῆς ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν ἦσαν οἱ Ἀπόστολοι. Ἡ ὁλομέλεια τῶν πιστῶν ἔπαιζε δευτερεύοντα ῥόλον. Οἱ Ἀπόστολοι ὅταν ἔζων εἶχον την θέσιν τῶν ἐπισκόπων. Ὅταν ἀπέθανον οἱ Ἀπόστολοι ἐφάνησαν οἱ διάδοχοι αὐτῶν οἱ Ἐπίσκοποι, οἱ ὁποῖοι ἦσαν οἰ κύριοι ρυθμισταί τῆς ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν.  Τοῦτο παρατηρεῖται εἰς τούς πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Ἅς ἔλθωμεν καί εἰς αὐτούς.

 Ἐπειδή εἰς τό μέρος τοῦτο ὁ κατά τῶν εὐαγγελικῶ καταπέλτης τῶν πατέρων τῶν τεσσάρων πρώτων αἰώνων εἰς τό περί ἐξομολογήσεως θέμα θά εἶναι βαρύς, ἵνα μή νομισθῇ ὅτι εἰσάγομεν εἰς τό στόμα τῶν Εὐαγγελικῶν σκέψεις καί λόγια, τά ὁποῖα αὐτοί δέν εἶπον οὔτε και ἐσκέφθησαν θά παραλάβωμεν τάς γνώμας τοῦ Εὐαγγελικοῦ ἐξ ἑνός βιβλίου, τό ὁποῖον ἐξέδωκε ὁ κ. Εὐαγγελικός κ. Μεταλληνός καί τόν ὁποῖον ἐπιγράφεται «ἔρευνα περί ἐξομολογήσεως καί ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν».  Εἰς τό βιβλίον τοῦτο καί ἐν σελίδα 3 ὁ Εὑαγγελικός κ. Μεταλληνός γράφει: «Ἡ πίστις τῆς Εὐαγγελικῆς ἐκκλησίας εἰς τό σοβαρώτατον τοῦτο ζήτημα, τό ὁποῖον μᾶς ἀπασχολεῖ «εἶναι πίστις ὄχι μόνον τῆς διδασκαλίας τῆς Βίβλου ἀλλά καί τῆς ἐκκλησίας τῶν τεσσάρων πρώτων αἰώνων».  Εἰς τό μέρος τοῦτο θά ἀποδείξωμεν, ὅτι ὁ  Εὐαγγελικός , Μεταλληνός δέν ἐμελέτησε τάς ἀρχαίας μαρτυρίας τῶν πατέρων καί τῶν πρό τοῦ Δ΄ αἰῶνος ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων⁽¹⁾ (⁽¹⁾ Περιοδικόν «Ἐνορία»Ὀκτώβριος 1950-Μάϊος 1951).  Ἄς ἴδωμεν:

1^ον. Ἰγνάτιος Ἐπίσκοπος Ἀνιτοχείας (30—107 μ.Χ.)

Εὐαγγελικός:  Εἰ τήν σελίδα 18 τοῦ ἔργου του ὁ κ. Μεταλληνός γράφει διά τόν Ἐπίσκοπον Ἀντιοχείας Ἰγνάτιον ὅτι «οὔτε νύξη κάνει πουθενά νά πᾶν νά ἐξομολογηθοῦν εἰς τούς πρεσβυτέρους καί ἐπισκόπους γιά νά συγχωρέσῃ ὁ Θεός τάς ἁμαρτίας των».

Ὀρθόδοξος: Καί ὅμως!  Ὁ ἅγιος οὗτος πατήρ Ἰγνάτιος εἰς ἐπιστολήν του πρός Φιλαδελφεῖς μεταξύ τῶν ἄλλων γράφει καί τά ἑξῆς: «Πᾶσιν οὖν μετανοοῦσιν ἀφίησι ὀ Κύριος ἐάν μεανοήσωσι εἰς ἑνότητα Χριστοῦ Θεοῦ και συνέδριον ἐπισκόπων» ( Πρός Φιλαδελφείας κεφ.8). Δηλαδή πρέπει νά μετανοήσουν οἱ ἁμαρτήσαντες ἐνώπιον τῆς ἐκκλησίας, ἥτις ἀποτελεῖ μίαν ἑνότητα θείαν καί ὑπό τοῦ Θεοῦ ἐμπνεομένην καί συνεσφιγμένην καί ἐνώπιον τοῦ συνεδρίου τῶν κληρικῶν μέ ἐπικεφαλῆς τόν ἐπίσκοπον.

2^ον. Ὁ Τερτυλλιανός (145-220 μ.Χ.)

Ὁ Εὐαγγελικός: (Μεταλληνός) εἰς τήν σελίδα τοῦ ἔργου του 21 γράφει διά τόν Τερτυλλιανόν ὅτι «καμμίαν ἀνάμειξη ἱερέως ἤ ἐπισκόπου παρεμβάλλει διά τήν συγχώρηση».

Ὀρθόδοξος: Καί ὄμως κ. Μεταλληνέ.  Ὁ Τερτυλλιανός ὑπῆρξε διδάσκαλος τοῦ Κυπριανοῦ, μολονότι ἐξέκλινε κατά τά τελευταῖα ἕτη τῆς ζωῆς του εἰς τόν Μοντανισμόν.  Πάντως Κυπριανός καί Τερτυλλιανός ἀποτελοῦν δύο κρίκους συνεχομένους ἐν τῇ ἁλύσει τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως καί συνεπῶς τά ὄσα μαρτυρεῖ καί βεβαιοῖ ὁ Κύπριανός δέν εἶναι ξένα ἐν πολλοῖς καί πρός τήν μαρτυρίαν τοῦ Διδασκάλου του.  Διά τό ζήτημά μας μάλιστα ὑπάρχουν ὁλίγαι μέν μαρτυρίαι τοῦ Τερτυλλιανοῦ, ὑπεμφαίνουσαι ὅμως ἀρκετά σαφῶς, ὅτι ἐγνώριζε καί οὗτος ὡς ὑφιστάμενον ἥδη ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ τό ὑπό τοῦ μαθητοῦ του λεπτομερῶς διαγραφόμενον καθεστῶς.  Τί λέγει λοιπόν ὁ Τερτυλιανός; «Ἡ ἐξομολόγησις λοιπόν εἶναι παιδεία τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος ὀφείλει νά προσπέσῃ καί νά ταπεινωθῇ.  Καί ἐκτός τοῦ σάκκου καί τῆς στάκτης, μεθ’ ὧν πρέπει νά σκληραγωγήσῃ τό σῶμα, καί τοῦ πένθους ὅπερ πρέπει νά αἰσθανθῇ διά τό ἡμαρτημένα, ὀφείλει καί νά προσπίπτῃ πρό τῶν ποδῶν τῶν πρεσβυτέρων (presbyteris advoivi)  (De Poenitentia c, IX Migne 1, 1354):

3^ον. Ἱππόλυτος (170-236 μ.Χ.)

Ὁ Εὐαγγελικός: κ. Μεταλληνός εἰς τήν σελίδα 21 τοῦ ἔργου του γράφει τό ἑξῆς διά τόν Ἱππόλυτου «οὐδέν ἀναφέρει».

Ὀρθόδοξος: Ὁ Ἱππόλυτος ἀναφέρει ὁλίγα μέν ἀλλ’ ἐξόχως οὐσιώδη καί σπουδαῖα. Πρωτίστως ὁ Ἱππόλυτος ἀπεσχίθη καί ἀπκήρυξε τόν ἐπίσκοπον Ρώμης Κάλλιστον (218-222) διότι μεταξύ ἄλλων «πρῶτος τά πρός τάς ἡδονάς τοῖς ἀνθρώποις συγχωρεῖν ἐπενόησεν  λέγων πᾶσιν ὑπ’ αὐτοῦ ἀφίεσθαι ἁμαρτίας»(Ἱππολύτου Φιλοσοφούμενα 9,12,5). Μαρτυρεῖ δηλαδή μέ τάς ὀλίγας αὐτάς λέξεις ὁ Ἱππόλυτος, ὅτι ὁ ἐπίσκοπος Πάπας Ρώμης Κάλλιστος ἐδέχετο καί συνεχώρει τούς ἁμαρτωλούς, ἡ διαφωνία του δέ πρός τόν Κάλλιστον τοῦτον ὑπῆρξεν, ὅτι ὁ τελευταῖος οὗτος προέβαινε μέχρι τοῦ νά συγχωρηθῇ καί τά βαρέα ἀμαρτήματα τῆς σαρκός. Ὅτι δέ ὄντως δέχεται ὁ Ἱππόλυτος ὡς ἀναπόσπαστον τῆς ἐπισκοπικῆς ἐξουσίας τήν συγχώρησιν καί ἀπόλυσιν τῶν μετανοούντων ἁμαρτωλῶν κατά τό «ὅσα ἄν δήσηστε ἐπί τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένα ἐν τοῖς οὐρανοῖς» κ.λ.π. ἐμφαίνεται κατά τρόπον ἀδιαμφισβήτητον καί ἀλλαχόθεν. Ἔχομεν σύγγραμα τι, περισωθέν δυστυχῶς εἰς μετάφρασιν Λατινικήν Αἰθιοπικήν καί Κοπτικῆς, εἰς τήν Ἑλληνικήν ὅμως τό πρῶτον γραφέν, ὅπερ εἶναι γνωστό ὑπό τόν τίτλον «Αἰγυπτιακή Διάταξις».  Τό σύγγραμα τοῦτο ἀνεξαρτήτως ἀπ΄ἀλλήλων ἐξετάσαντες ὀ Ed Schwartz καί ὁ Dom R. Hugh Connoly κατέληξαν, χωρίς ὁ εἷς νά ἔχῃ ὑπ’  ὅψει  τάς ἐρεύνας τοῦ ἄλλου, εἰς τό συμπέρασμα, ὄτι ταυτίζεται πρός ἕν ἐκ τῶν ἔργων τοῦ Ἱππολύτου ἐκ τῶν ἀναφερομένων εἰς τόν κατάλογον τῶν συγγραφῶν του, πού εἶναι χαραγμένος ἐπί τοῦ ἀνακαλυφθέντος ἀδριάντος αὐτοῦ.  Τό ἔργον τοῦτο τοῦ Ἱππολύτου τιτλοφορεῖται «Ἀποστολική Παράδοσις».  Τό πόρισμα αὐτό τῶν δύο τούτων ἐπσιτημόνων ἐγένετο γενικῶς ἀποδεκτόν, οὕτω δέ ἡ «Αἰγυπτική Διάταξις»θερωρεῖται ἤδη ὡς παλαιότατον σύγγραμμα ἀναγόμενον εἰς αὐτό τό πρῶτον τέταρτον τοῦ τρίτου αἰῶνος. Ἐφ’ ὅσον δηλαδή ὁ Ἱππόλυτος ἀπέθανε περί τό 236 ἡ ὑπό τόν τίτλον «Αἱγυπτιακή Διάταξις» συγγραφή ὡς προερχόμενη ἐκ τῆς γραφῖδος του πρέπει νά χρονολογηθῇ πρό τοῦ 236.  Εἰς τήν Διάταξιν λοιπόν αὐτήν ἔχομεν καί εὐχήν ἐπί χειροτονίᾳ ἐπισκόπου.  Ἀναγιγνώσκομεν λοιπόν εἰς τήν εὐχήν ταύτην καί τά ἐξῆς: «Δός καρδιογνῶστα πάντων ἐπί τόν δοῦλον σου τοῦτον, ὅν ἐξελέξω εἰς ἐπισκοπήν ποιμαίνειν τήν ποίμνην σου τήν ἁγίαν καί ἀρχιερατεύειν σοι, ἀμέπτως λειρουγοῦντα νυκτός καί ἡμέρας ἀδιαλείπτως τε ἱλάσκεσθαι τό πρόσωπόν σου καί προσφέρειν σοι τά δῶρα τῆς ἁγίας σου ἐκκλησίας καί τῷ πνεύματι τῷ ἀρχιερατικῷ ἔχειν ἐξουσίαν ἀφιέναι ἁμαρτίας κατά τήν ἐντολήν σου, διδόντι κλήρους κατά τό πρόσταγμά σου, λύειν τε πάντα σύνδεσμον κατά τήν ἐξουσίαν ἥν ἔδωκας τοῖς ἀποστόλοις». (Ἐν Hans Achelis. Die altesten Quellen des oriental kirchen rechtes. Die Canones Hippoloyti σελ. 42)

Μέ ἄλλας λέξεις κατά τήν Ἀποστολικήν παράδοσιν τοῦ Ἱππολύτου ἐν τῇ εὐχῇ τῆς χειροτονίας ἐπισκόπου καί πρεσβυτέρου ἐξεζητεῖτο, ἵνα δοθῇ εἰς τούς χειροτονουμένους ἐπισκόπους καί πρεσβυτέρους ἡ ἐξουσία τοῦ δεσμεῖν και λύειν, διότι αὐτή ἦτο ἡ ἐντολή τοῦ Κυρίου καί «ἡ ἐξουσία ἤν ἔδωκε τοῖς ἀποστόλοις». Ἡ μαρτυρία αὐτή εἶναι ἀνυπολογίστου ἀξίας διά τό ζήτημά μας. Ἀνάγεται πρῶτον εἰς τό ἕτος 230 μ.Χ. περίπου.  Προέρχεται ἀπό γραφίδα λογιωτάτου καί λίαν διακεκριμένου ἐκκλησιαστικοῦ συγγραφέως.

4ον.Ὠριγένης (185-254 μ.Χ.) –(σελ.92—94)

Εὐαγγελικός: Ὁ κ. Μεταλληνός εἰς τήν σελίδα 28 τοῦ ἔργου του γράφει διά τόν Ὠριγένη, ὅτι «δέν ὁμιλεῖ περί μυστηριακῆς ἐξομολγήσεως ἀλλά περί προαιρετικῆς τινος ἐλευθέρας καί σπανίας».

Ὀρθόδοξος: Καί ὅμως! Ὁ Ὠριγένης ἐπανειλημμένως ὁμιλεῖ περί τῆς εἰς τούς ἱερεῖς ἱερᾶς ἐξομολογήσεως καί περί τῆς ἱερατικῆς ἐξουσίας τοῦ δεσμεῖν καί λύειν.  Καί ἰδού.

Πρωτίστως μαρτυρεῖ ὁ Ὠριγένης ὅτι ἐπί τῆς ἐποχῆς του οἱ ἐπίσκοποι διεξεδίκουν ὑπέρ ἑαυτῶν ὡς διάδοχον τῶν ἀποστόλων τήν ἐξουσίαν τοῦ δεσμεῖν καί λύειν.  Οὕτως ἑρμηνεύων τό χωρίον τοῦ Ματθαίου «καί δώσω σοι τάς κλεῖς τῆς Βασιλείας τῶν οὐρανῶν» παρατηρεῖ τάς ἑξῆς:

«Ἐπεί δέ οἱ τόν τόπον τῆς Ἐπισκοπῆς ἐκδικοῦντες χρῶνται τῷ ρητῷ ὡς Πέτρος καί τάς κλεῖδας τῆς τῶν οὐρανῶν βασιλείας ὑπό τοῦ Σωτήρος εἰληφότες διδάσκουσι τε τά ὑπ’αὐτῶν δεδομένα τοὐτέσι καταδεδικασμένα καί ἐν οὐρανοῖς δεδέοθαι καί τά ὑπ’ αὐτῶν ἄφεσιν εἰληφότα καί ἐν οὐρανοῖς λελύσθαι, λεκτέον ὅτι ὑγιῶς λέγουσιν, εἰ ἔχουσιν ἔργον δι’ ὅ εἴρηται ἐκείνῳ τῷ Πέτρῳ: Σύ εἶ Πέτρος καί εἰ τηλικοῦτοι εἰσίν, ὡς ἐπί αὐτοῖς ὑπό Χριστοῦ οἰκοδομεῖσθαι τήν ἐκκλησίαν καί ἐπ’ αὐτούς εὐλόγως τοῦτο ἀναφέρει τ’ ἄν πύλαι ᾃδου οὐκ ὀφείλουσιν κατισχύειν τοῦ δεσμεῖν καί λύειν» (Ὠριγένης εἰς τόν Ματθ. βιβλ. ΧΙΙ Migne 13 1013).

Εἰς ἄλλα μέρη τῶν συγγραμμάτων του ὁ Ὠριγένης εἶναι κατηγορηματικώτερος.  Εἰς τήν Ε΄ ὁμιλίαν του εἰς τό Λευϊτικόν ὁ Ὠριγένης παρατηρεῖ τά ἑξῆς: (In Levit Homil v.3 Migne 12, 415). Ἰδού τίς λέγει: «ἕπεται λοιπόν, ἵνα κατά τήν εἰκόνα τούτου, ὄστις τήν ἱερωσύνην τῇ ἐκκλησίᾳ ἔδωκε, καί οἱ λειτρουργοί καί οἰ ἰερεῖς τῆς ἐκκλησίας ἀναδέχωνται τά ἁμαρτήματα τοῦ λαοῦ καί μιμούμενοι καί αὐτοί τοῦ διδασκάλου ἄφεσιν ἁμαρτιῶν τῷ λαῷ ἀπονέμωσι»(λατινιστί).  Εἰς ἄλλο μέρος λέγει: «Ἄκουσον τέλος αὐτοῦ λέγοντος περί τοῦ ἡμαρτηκότος: «παρέδωκα, φησί, τόν τοιοῦτον τῷ Σατανᾷ εἰς ὄλεθρον τῆς σαρκός, ἴνα τό πνεῦμα σωθῇ».  Βλέπεις λοιπόν ὅτι οὐ μόνον διά τῶν ἀποστόλων αὐτοῦ παρέδωκεν ὁ Θεός τούς παραβάτας εἰς χεῖρας ἐχρθῷ, ἀλλά καί δι’ ἐκείνων οἴτινες τῆς ἐκκλησίας προΐστανται καί ἔχουσι ἐξουσίαν οὐ μόνον τοῦ λύειν ἀλλά καί τοῦ δεσμεῖν, παραδίδονται οἱ ἁμαρτωλοί εἰς ὄλεθρον τῆς σρκός, ἀφοῦ διά τά ἁμαρτήματα τῶν ἀπό τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ χωρίζονται»(In libr Judicum cum Homilia III & 5 Migne 12.961).

Καί εἰς ἄλλο μέρος λέγει: «Ἐάν ἁμάρτῃ ὁ Ἰσραηλίτης, τοὐτέστιν ὁ λαϊκός δέν δύναται αὐτός τό ἁμάρτημα του νά ἀφαιρέσῃ, ἀλλά ζητεῖ τόν λευΐτην ἔχων ἀνάγκην τοῦ ἱερέως, πολλῷ μᾶλλον ἀφοῦ ζητεῖ κἄτι ἀνώτερον τούτων ἔργον τοῦ ἀρχιερέως ἐστί» (In homil. x, I, 12, 635).

Ἰδοῦ τι γράφει καί περί τῆς ἐξομολογήσεως εἰς τήν ΙΖ΄ ὀμιλίαν εἰς τόν Λουκᾶν ἀναγινώσκομεν τά ἑξῆς: «τήν ἁμαρτίαν μου ἐγνώρισά (σοι) καί τήν ἀνομίαν μου οὐκ ἐκάλυψα. Εἶπα ἐξαγορεύσω κατ’ ἐμοῦ τήν ἀνομία μου τῷ Κυρίῳ (ψαλ. Λἀ.5). Ἐπειδή ἐάν θά ἐπράττομεν τοῦτο καί ἀπεκαλύπτομεν τά ἁμαρτήματα ἡμῶν οὐ μόνον εἰς τόν Θεόν, ἀλλά καί εἰς τούτους οἵτινες δύνανται νά θεραπεύσωσι τά τραύματα μας καί ἁμαρτήματά μας θά ἐξελειφθῶσι τά ἁμαρτήματά μας ὑπ’ αὐτοῦ, (In Lucam Homilia XVIII leque 13, 1846)

Ἐπίσης «Ὑπάρχει ἀκόμη καί ἑβδόμη ἀλλά σκληρή (dura) καί δυσχερής ἡ διά μετανοίας ἄφεσις ἁμαρτιῶν.  Ὄταν ὁ ἁμαρτωλός πλένη τήν στρωμνήν του μέ τά δάκρυα του καί γίνονται γι’ αὐτόν τά δάρκυα του ἄρτος ἡμέρας καί νυκτός καί ὅταν δέν αἰσχύνεται νά δείξῃ εἰς τόν ἱερέα τήν ἁμαρτία του καί νά ζητήσῃ φάρμακον, κατά τόν εἰπόντα: Εἶπα ἐξαγορεύεσω κατ’ ἐμοῦ τήν ἀνομίαν μου τῷ Κυρίῳ καί  σύ ἀφῆκας τήν ἀσέβειαν τῆς καρδίας μου» (ψαλ. 31,5).  Ἐξ’ ὅλων τῶν χωρίων αὐτῶν βεβαιούμεθα ὅτι εἶναι ὑποχρεωτική καί οὐχί προαιρετική κ. Εὐαγγελικέ.

5ον.Κυπριανός (200-258 μ.Χ.)  -(σελ. 94-96)

Εὐαγγελικός: Ὁ κ. Μεταλληνός εἰς τήν σελίδα 27 τοῦ ἔργου του γράφει διά τόν Κυπριανόν «διά τάς μετά τό βάπτισμα ἁμαρτίας συνιστᾷ μόνον τήν προσευχήν».

Ὀρθόδοξος: Ὁ Ἅγιος Κυπριανός ἐπίσκοπος Καρχηδόνος κάμει πολύν λόγον διά τόν θεσμόν τῆς ἐξομολογήσεως καί τήν δι’ ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τῶν πρεσβυτέρων παρεχομένην ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν. Ἰδού τό πρῶτον ἀπόσπασμα τῶν συγγραμμάτων του.

«Παρακαλῶ ὑμᾶς, ἀδελφοί, ἄς ἐξομολογῆται ἕκαστος τά ἁμαρτήματά του, ἐφ’ ὅσον χρόνον δύναται νά γίνῃ δεκτή ἡ ἐξομολόγησις τοῦτου ἐφ’ ὅσον χρόνον εἶναι εὐάρεστος τῷ Κυρίῳ ἡ ἱκανοποίησις  κ α ί   ἡ   δ ι ά   τ ῶ ν   ἱ ε ρ έ ων    ἄ φ ε σ ι ς» (De lapsis κεφ. Migne 4, 503).

Εἰς ἄλλο χωρίον αὐτοῦ ὑποστηρίζει, ὄτι «ἐκεῖνος ἅγει μετάνοιαν, ὅστις μνήμων τοῦ θείου παραγγέλματος, ἥπιος καί ὑπομονητικός «et sacerdotibus Dei obtemperans»= καί τοῖς ἱερεῦσι τοῦ Θεοῦ πειθόμενος διά τῶν ἔργων του τῆς ὑποακοῆς καί δικαιοσύνης καθίσται ἄξιος τοῦ Κυρίου» (΄Epist XIII, 1 Migne 4, 266).

Ἐξανιστάμενος ἀλλαχοῦ διά τήν ἄνευ προηγουμένης ἑτοιμασίας διά μετανοίας προσέλευσιν μερικῶς εἰς τήν θείαν εὐχαριστίαν, παρατηρεῖ: «Καταφρονηθέντων πάντων τούτων, πρίν ἤ ἐξιλεωθῶσι τά ἁμαρτήματα (ante exomologesin facfam ante purgatam conscientiam sacrificio et manu sacerdotis»=) πρό τοῦ νά γίνῃ ἡ ἐξομολόγησις πρό τοῦ νά καθαρισθῇ ἡ συνείδησις διά τῆς θυσίας καί τῆς χειρός τοῦ ἱερέως…… βία ἐπιβάλλεται κατά τοῦ σώματος καί τοῦ αἵματος τοῦ Κυρίου»(De Jaspis XVI Migne 4, 403).

Καί ἀλλαχοῦ ἐκ τῆς αὐτῆς ἀφορμῆς γράφει: «Ἐκεῖνοι πρό τοῦ νά γίνῃ μετάνοια, πρό τοῦ νά κάμουν ἐξομολόγησιν τοῦ βαρυτάτου καί ἐσχάτου ἁμαρτήματος (ante manum ab episcopo et clero in pοenitantiam impositam) = πρό τοῦ νά ἐπιτεθῇ ἐπί τῇ μετανοίᾳ ἡ χείρ ὑπό τοῦ ἐπισκόπου καί τοῦ κλήρου….». (Epist X.1. Migne 4, 260).

Καί ἀλλαχοῦ σαφέστερον… «Εἰς μικρότερα ἁμαρτήματα ἄγουσιν οἱ ἁμαρτωλοί μετάνοιαν κατά δίκαιον χρόνον καί κατά τήν τάξιν τῆς παιδαγωγίας (ad exomologesim veniant et per manus impositionem episcopi

et cleri jus comunications accipiant=) πρός τήν ἐξομολόγησιν ἔρχονται καί διά τῆς ἐπιθέσεως τῆς χειρός τοῦ ἐπισκόπου καί τοῦ κλήρου τό δικαίωμα τῆς ἐπικοινωνίας λαμβάνουσι….(εἰς τό βαρύτατον δέ αὐτό ἁμάρτημα) πρό τοῦ νά γίνῃ ἡ μετάνοια πρό τοῦ νά κάμουν ἐξομολόγησιν, πρό τοῦ νά γίνῃ εἰς αὐτο΄ςυ ἡ ἐπίθεσις τῆς χειρός ὑπό τοῦ ἐπισκόπου καί τοῦ κλήρου, δίδεται εἰς αὐτούς ἡ εὐχαριστία!» (Epist ix, 2 Migne 4, 257-258).

Ἑπομένως ὀ Κυπριανός ὁμιλεῖ σαφέστατα περί ἐξομολογήσεως ἐνώπιον τοῦ ἱερέως κ. Εὐαγγελικέ.

6ον. Γρηγόριος ὁ Θαυματουργός (205-265 μ.Χ.)¹ (σελ.97-98)

(¹ Δ ι ό ρ θ ω σ ι ς : Εἰς προηγούμενον τυπογραφικόν φύλλον καί ἐν σελίδι 86 ἐκ παραδρομῆς ἐγράφη δίς ἡ φράσις «δέν εἶχεν ἀκόμη βαπιτσθῇ, οὐδέ εἶχεν εἰλικρινῶς πιστεύσει» ἐν ὧ ἔπρεπε νά γραφῇ.  «Εἶχε μέν βαπτισθῆ, δέν εἶχε ὅμως εἰλικρινῶς πιστεύσει»῎

Εὐαγγελικός: κ. Μεταλληνός εἰς τήν σελίδα 28 τοῦ μνημονευθέντος ἔργου του γράφει διά τόν Γρηγόριον τόν Θαυματουργόν «Οὐδέν ἀναφέρει περί ἐξομολογήσεως».

Ὀρθόδοξος: Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θαυματουργός δέν ὁμολογεῖ ἀμέσως περί ἐξομολογήσεως εἰς τούς ἱερεῖς ἐπιβεβαιοῖ ὅμως ἐμμέσως τήν ἱερατικήν ἐξουσίαν, διότι ὁρίζει καί αὐτός ὡς ἐπίσκοπος ἐπιτίμα διά τούς ἁμαρτωλούς.  Οὕτω βλέπομεν εἰς τήν κανονικήν του ἐπιστολήν νά ὁμιλῇ περί παραβατῶν «οὕς δεῖ ἐκκηρύξαι τῶν εὐχῶν» (κανών ΣΤ΄) καί περί ἄλλων τούς ὁποίους «καί τῆς ἀκροάσεως ἀπεῖρξαι δεῖ» (κανών Η΄) καί τέλος περί ἐκείνων, οἵτινες πρέπει «ἐν τῇ τῶν ἐπιστρεφόντων τάξει ὑποπίπτειν» (κανών Θ΄) καί δέον νά συγκαταριθμοῦνται «ἐν τοῖς ὑποκίπτουσι» (κανών 1).  Καθορίζων δέ ἐπί τό σαφέστερον τούς βαθμούς τῶν ἐπιτιμίων, εἰς τά ὁποῖα ἀναλόγως τοῦ βάρους τῆς παρεκτροπῆς ἔπρεπε νά ὑποβάλλωνται οἱ μετανοοῦντες γράφει:  «Ἡ πρόσκλαυσις ἔξω τῆς πύλης τοῦ εὐκτηρίου ἐστίν, ἔνθα ἐστῶτα τόν ἁμαρτάνοντα χρή τῶν εἰσιόντων δεῖσθαι πιστῶν, ὑπέρ αὐτοῦ εὔχεσθαι. Ἡ ἀκρόασις, ἔνδοθεν τῆς πύλης ἐν τῷ νάρθηκι ἔνθα ἐστάναι χρή τόν ἡμαρτηκότα ἕως τῶν κατηχουμένων, καί ἐντεῦθεν ἐξέρχεσθαι. Ἡ δέ ὑπόπτωσις, ἵνα ἕσωθεν τῆς πύλης τοῦ ναοῦ ἰστάμενος μετά τῶν κατηχουμένων ἐξέρχηται. Ἡ σύστασις, ἵνα συνίσταται τοῖς πιστοῖς καί μή ἐξέρχηται μετά τῶν κατηχουμένων».

Ἐνταῦθα ὅπως εἴπομεν καί ἀνωτέρω δέν μαρτυρεῖ μέν ῥητῶς ὁ Γρηγόριος περί ἐξομολογήσεως εἰς τούς ἐπί τῆς μετανοίας ἱερεῖς, θεωρεῖ ὅμως ὡς ἀναγόμενον εἰς τήν ἐξουσίαν αὐτοῦ ὡς ἐπισκόπου νά καθορίσῃ ἐπιτίμια, τήν ἐπιμήκυνσιν τῶν ὁποίων ἤ τήν μετατάξιν ἀπό τοῦ ἑνός εἰς τό ἄλλο ἐξαρτᾷ ἀπό τήν διάκρισιν τῶν ἑκασταχοῦ ἐπισκόπων, ἀφοῦ ὁ πρός ὅν γράφει εἶναι κληρικός, τόν ὁποῖον προσφωνεῖ ἱερώτατον πάπαν.

 7ον Βασίλειος ὁ Μέγας (229-379 μ.Χ.) (σελ.98- 100)

Εὐαγγελικός: (κ.Μεταληνός). Ὁ Μέγας Βασίλειος δέν ἔχει ὑπ’ ὅψιν του μυστηριακήν ἐξομολόγησιν ἀλλά ψυχολογικήν «πού γίνεται εἰς οἱονδήποτε πνευματικόν ἀδελφόν ἐφ’ ὅσον τόν θεωρεῖ κατάλληλον διά νά πάρῃ μιά συμβουλή, νά τοῦ ζητήσῃ παρηγορία ἕνα στήριγμα στή πίστη», γράφει ὁ κ. Μεταλληνός.

Ὀρθόδοξος: Ὁ Μέγας Βασίλειος μέσα εἰς τόν πλοῦτον τῶν συγγραμμάτων του πολλάκις κάμνει λόγον περί του θέματος πού μᾶς ἀπασχολεῖ.  Οὕτω ὁ μέγας οὗτος πατήρ μεταξύ τῶν ἄλλων ἔχει γράψει καί τρεῖς κανονικάς ἐπιστολάς πρός τόν ἐπίσκοπον Ἰκονίου Ἀμφιλόχιον, περιληφθείσας εἰς τάς κανονικάς διατάξεις τῆς Ὀρθοδόξου ἐκκλησίας καί ἐξ αὐτοῦ ἀπετελέσθησαν οἱ 84 πρῶτοι κανόνες τοῦ Ἁγίου Πατρός.   

Εἰς αὐτούς ἕνα ῥίψωμεν ἕναν ἁπλοῦν βλέμμα θά ἴδωμεν νά καθορίζωνται ἐπιτίμια  διά τούς μετανοοῦντες βαρύτερα ἤ μετριώτερα ἀναλόγως τῆς παρεκτροπῆς αὐτῶν καί ἐπί πλέον ἐν αὐτοῖς ὁ ὅρος ἐξαγόρευσης λαμβάνεται πρός δήλωσιν τῆς μυστηριακῆς ἐξομολογήσεως, δίδονται δέ καί περί χρήσεως τῶν ἐπιτιμίων ὁδηγίαι εἰς τούς ἐντεταλμένους τοῦ δεσμεῖν καί λύειν. 

Οὕτω εἰς τήν 182 ἐπιστολήν πρός τόν Ἀμφιλόχιον καί ἐν κανόνι 7ῳ ἀναγιγνόσκομεν. «……Τούς δέ ἐν τριάκοντα ἕτεσι μετανοήσαντας ἐπί τῇ ἀκαθαρσίᾳ, ἧν ἐν ἀγνοίᾳ ἔπραξαν, οὐδ’ ἀμφιβάλλειν ἡμᾶς προσῆκον εἰς τό παραδέξασθαι. 

Ἥ τε γάρ ἄγνοια συγγνώμην ἀξίους αὐτούς ποιεῖ καί τό  ἑκουσίον  τῆς ἀξαγορεύσεως καί ἡ παράτασις ἐν τοσούτῳ χρόνῳ γενομένη.  Ὥστε κέλευσον αὐτούς ἤδη ἀνυπερθέτως δεχθῆναι, μάλιστα εἰ καί δάκρυα δυσωποῦντα σου τήν εὐσπλαχνίαν».

Ἔχομεν ἐδῶ μετανοήσαντας ὑπό μακροχρόνιον ἐπιτίμιον διατελοῦντας ἑκουσίως ἐξομολογηθέντας τό ἁμαρτημά των.  Προδήλως δέ ὁ ὅρος ἐξαγρόευσις χρησιμοποιεῖται ἐπί τῆς μυστηριακῆς ἐξομολογησέως.  Καί ἐκ τοῦ ἐπιτιμίου τούτου λύονται οἱ μετανοήσαντες κελεύσει τοῦ ἐπισκόπου («κέλευσον» σύ,ὧ ἐπίσκοπε Ἀμφιλόχιε), δυσωπουμένου ὑπό τῶν δακρύων καί κινουμένου εἰς εὐσπλαχνίαν.

Ἀλλά καί εἰς 74^ον κανόνα ἀναγιγνώσκομεν τά ἑξῆς: «Ἐάν μέντοι γε ἕκαστος τῶν ἐν τοῖς προγεγραμμένοις ἁμαρτήμασι γενομένων, σπουδαῖος γένηται ἐξομολογούμενος, ὁ πιστευθείς παρά τῆς τοῦ Θεοῦ φιλανθρωπίας λύειν καί δεσμεῖν, εἰ φιλανθρωπότερος γένηται, τό ὑπερβάλλον τῆς ἐξομολογήσεως ὁρῶν τοῦ ἡμαρτηκότος εἰς τό ἐλαττῶσαι τόν χρόνον τῶν ἐπιτιμίων, οὐκ ἔστα καταγνώσεως ἄξιος».  Σαφῆ καί καθαρά πράγματα.  Ἐπιτίμια, ἐξομολόγησις, πιστευθεῖς λύειν καί δεσμεῖν, φιλανθρωπότερος οὗτος γενόμενος καί ἐλαττῶν αὐτός τόν χρόνον τῶν ἐπιτιμίων, τί ἄλλο θά ἠθέλαμεν!  Ἰδού ἐξομολόγησις μέ ὄλα τά στοιχεῖα της.

8ον Διονύσιος Ἀλεξανδρείας (247 μ.Χ.) (σελ.100)

Εὐαγγελικός:  Μεταλληνός.  Οὐδέν γνωρίζει ἀπό μαρτυρίας τοῦ Διονυσίου Ἀλεξανδρίας. (Γ΄ αἰών.)

Ὀρθόδοξος: Εἰς ἐπιστολήν τοῦ Διονυσίου Ἀλεξανδρείας πρός τόν Φάβιον Ρώμης, διασωθεῖσαν ὑπό τοῦ ἱστορικοῦ Εὐσεβίου ἀναφέρεται ὁ Διονύσιος εἰς περίπτωσιν Σεπαπίωνος τινος καμφθέντος κατά τούς διωγμούς καί ἐν μετανοίᾳ διατελοῦντος καί ἐφ’ ὅρου ζωῆς μή μετέχοντος τῆς θείας εὐχαριστίας.  Οὗτος ὁ Σεραπίων ἔτυχε τῆς θείας κοινωνίας κατά τάς ἐπιθανατίους στιγμάς, «ἐντολῆς ὑπ’ ἐμοῦ δεδομένης» γράφει ὁ Διονύσιος «τούς ἀπαλλαττομένους τοῦ βίου, εἰ δέοιντο, καί μάλιστα εἰ καί πρότερον ἰκετεύσαντες τύχοιεν, ἀφίεσθαι, ἵνα εὐέλπιδες ἀπαλλάτωνται»(Εὐσεβ. ἐκκλησ. ψστ, VII,44.  Ἔχομεν δηλαδή ἐδῶ τό καθεστώς τό ὑπό τῶν Ἀποστόλων Διαταγῶν μαρτυρούμενον. Οἱ ἁμαρτήσαντες ὑπεβάλλοντος εἰς ἐπιτίμιον.  Τό ἐπιτίμιον καθωρίζετο ἐντολῇ τοῦ ἐπισκόπου («ἐντολῆς ὑπ ἐμοῦ δεδομένης») καί ἐλύετο κατ’ ἐντολήν τοῦ ἐπισκόπου. Ἡ ἱερατική δηλαδή ἐξουσία μαρτυρεῖται μέ τό παραπάνο.

9ον Ὁ Ἅγιος Ἀμβρόσιος  (333 μ.Χ.) (σελ. 100- 101)

Εὐαγγελικός: (Μεταλληνός) οὐδέν ἀνφέρει.

Ὀρθόδοξος: Ὁ Ἅγιος Ἀμβρόσιος ἐπίσκοπος Μεδιολάνων εἶναι γνωστόν, ὅτι χρησιμοποιῶν τήν ἐπισκοπικήν ἐξουσίαν τοῦ δεσμεῖν καί λύειν ἀπέκλεισε τῆς κοινωνίας τῶν ἀχράντων Μυστηρίων τόν Θεοδόσιον αὐτοκράτορα ὡς ἔνοχον τοῦ φόνου χιλιάδων Θεσσαλονικέων. Ὁ ἐπίσκοπος οὗτος γράφει τά ἑξῆς: «τό δικαίωμα τοῦτο (τῆς ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν) ὁρθῶς ἡ ἐκκλησία διεκδικεῖ, ἡ ὁποία ἔχει τούς ἀληθεῖς ἱερεῖς.  Δέν δύναται νά τό διεκδικήσῃ ἡ αἵρεσις, ἡ ὁποία δέν ἔχει τούς ἱερεῖς τοῦ Θεοῦ. Ἄς μή ἀποφαίνηται δέ περί ἑαυτῆς αὕτη διά τῆς διεκδικήσεως, διότι ἀφοῦ δέν ἔχει ἱερεῖς, δικαίωμα ἱερατικόν δέν πρέπει ὑπέρ ἑαυτῆς νά διεκδικῇ»(De poeniut 1,2). Ἐν ὁλίγοις ὁ ἱερός Ἀμβρόσιος διακηρύσσει, ὅτι οἱ αἱρετικοί, μή ἔχοντες ἀληθῆ ἱερωσύνη δέν δύνανται νά παράσχουν ἄφεσιν.  Καί βαβαιοῖ οὕτω, ὅτι ἄφεσις τῶν ἁμαρτιῶν καί ἱερατική ἐξουσία εἶναι συνηρτημένα καί ἀναπόσπαστα. Ἑπομένως καί ὁ Ἅγιος Ἀμβρόσιος ὁμιλεῖ σαφῶς περί Μυστηριακῆς ἐξομολογήσεως.

10ον Ἰωάννης Χρυσόστομος (344-407 μ.Χ.) (σελ.101-108)

Εὐαγγελικός: (Μεταλληνός). Ὁ Ἱερός Χρυσόστομος θέλει «ἁμάρτυρον» ἄνευ μάρτυρος πνευματικοῦ τινος τήν ἐξομολόγησιν ἤτοι ἀπ’ εὐθείας πρός τόν Θεόν.  Παραθέτω τά ἴδια του λόγια: «Ἁμάρτυρον ἔστω τό δικαστήριον. Ὁ Θεός ὁράτω σέ μόνος ἐξομολογούμενον» καί αὐτός «λύων τά ἁμαρτήματα ἀπό τῆς ἐξομολογήσεως» Migne 50,658. «Ἥμαρτες; εἰπέ  τῷ Θεῷ ὅτι ἡμάρτηκα».  Αὐτόθι 49,285. «Τϊνος, ἕνεκεν αἰσχύνῃ καί ἐρυθριᾷς εἰπέ μοι τά ἁμαρτήματα εἰπεῖν;  Μή γάρ ἀνθρώπῳ λέγεις, ἵνα ὀνειδίσῃ σέ; Μή γάρ τῷ συνδούλῳ ὁμολγεῖς ἵνα ἐκπομπεύσῃ; Τῷ δεσπότῃ τῷ κηδεμόνει τῷ φιλανθρώπῳ τῷ ἰατρῷ τό τραύμα ἐπιδεικνύεις…. Οὐκ ἀναγκάζω φησίν (ὁ Κύριος) εἰς μέσον ἐλθεῖν  σέ θέατρον καί μάρτυρας προξενῆσαι πολλούς. Ἐμοί τό ἁμάρτημα εἰπέ μόνῳ κατ’ ἰδίαν. Αὑτόθι 48,10,12. Ἑπομένως  ὁ Χρυσόστομος θέλει τήν ἐξομολόγησιν κατ’ ἰδίαν μόνῳ τῷ Θεῷ.

Ὀρθόδοξος: Θά σοῦ ἀναφέρω καί ἐγώ ἄλλους λόγους τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου, οἱ ὁποῖοι συνιστοῦν τήν ἱεράν ἐξομολόγησιν.  Εἰς τόν Γ΄ λόγον περί ἱερωσύνης ὁ Χρυσόστομος γράφει: «Οἱ τήν γῆν οἰκοῦντες καί ἐν ταύτη ποιούμενοι τήν διατριβήν τά ἐν οὐρανοῖς διοικεῖν ἐπετράπησαν καί ἐξουσίαν ἕλαβον, ἥν οὔτε ἀγγέλοις οὔτε ἀρχαγέλλοις ἔδωκεν ὁ Θεός.  Οὐ  γάρ πρός ἐκείνους εἴρηται ὅσα ἄν δήσητε ἐπί τῆς γῆς ἔσται δεδεμένα ἐν τῷ οὐρανῷ… 

Οὗτος ὁ δεσμός αὐτῆς ἅπτεται τῆς ψυχῆς καί διαβαίνει τούς οὐρανούς καί ἅπερ ἄν ἐργάσωνται κάτω οἱ ἱερεῖς, ταῦτα ὁ Θεός ἄνω κυροῖ καί τήν  τῶν δούλων γνώμην ὁ δεσπότης βεβαιοῖ». Εἰς τήν 86 ὁμιλίαν του ὁ ἱερός οὗτος Πατήρ λέγει ἀκόμη ἐμφαντικώτερον «Μεγάλη ἡ τῶν ἱερέρων ἀξία, ὧν ἄν ἀφῆτε, φησίν, ἀφέωνται οἱ ἁμαρτίαι.  Καί τί λέγω;

Οὔτε ἄγγελος οὔτε ἀργχάγγελος ἐργάσασθαι τί δύναται. Ἀλλά Πατήρ καί Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦμα πάντα οἰκονομεῖ….. Ὁ δέ ἱερεύς τήν ἑαυτοῦ δανείζει γλῶσσαν καί τήν ἑαυτοῦ παρέχει χεῖρα». Ἰδού πῶς σκέπτεται ὁ Ἱερός Πατήρ διά τήν ὑπό τῶν ἱερέων ἐξομολόγησιν.   

Συγχωροῦν οἱ ἱερεῖς ἁμαρτίας, πρᾶγμα τό ὁποῖον δέν δύναται νά κάμωσι ἄγγελοι καί ἀργχάγγελοι. Ἡ δέ Ἁγία Τριάς Πατήρ Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦμα λαμβάνουνσι τήν γλῶσσαν καί τήν χεῖρα τοῦ ἱερέως καί σγχωροῦν τάς ἁμαρτίας».   

Πῶς θά συμβιβασθῶσι αὐτά μέ ἐκεῖνα πού εἴπατε κ. Εὐαγγελικέ;

Εὐαγγελικός: Σᾶς ἀπαντῶ: Ὁ ἱερός Χρυσόστομος ὑπηρέτησε ὡς ἱεροκήρυξ ἐν Ἀντιοχείᾳ μέχρι τοῦ 398, ὄτε ἔγινε Ἀρχιεπίσκοπος Κων/πόλεως διαδεχθείς τόν Νεκτάριον.  Ἐπί Νεκταρίου ὅμως τό 391 μ.Χ. συνέβη ἐν Κων/πολει τό ἑξῆς σκάνδαλον.  Κάποιος ἱερεύς ἐφανέρωσε τό μυστικόν τῆς ἐξομολογήσεως τινος.

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Νεκτάριος στενοχωρησθείς καταργεῖ τήν μυστικήν ἐξομολόγησιν καί ἀφίνει τούς πιστούς νά ἐξομολογῶνται ἀπ’ εὐθείας εἰς τόν Θεό. Ὁ Ἱερός Χρυσόστομος ἔχει δύο γνώμας περί ἐξομολογήσεως.  Τήν μίαν πρό τοῦ 391 ὅτε ἦτο ἐν Ἀντιοχείᾳ ἱεροκῆρυξ καί ἵσχυε ὁ θεσμός τοῦ πρεσβυτέρου ἐπί τῆς μετανοίας, πρίν δηλαδή ἐκραγῆ τό σκάνδαλον τοῦ ἐπί μετανοίᾳ πρεσβυτέρου ἐν Κωνσταντινουπόλει καί τήν ἄλλην μετά τό 391 μ.Χ. μετά τήν ἔκρηξιν τοῦ σκανδάλου, ὅτε ἦτο ἀρχιεπίσκοπος Κων/πόλεως. 

Εἰς τήν πρώτην του γνώμην ὐποστηρίζει τούς ἰερεῖς, ὄτι ἔχουσιν ἐξουσίαν νά συγχωροῦν ἁμαρτίας κατόπιν ἐξομολογήσεως.  Εἰς τήν δευτέραν γνώμην του θέλει τήν ἐξομολόγησιν «ἁμάρτυρον»ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ μόνον.  Τήν δευτέραν γνώμην θεωρῶ ὡς τελευταίαν γνώμην τοῦ Χρυσοστόμου.  Αὐτήν ἀσπάζομαι καί ἐγώ.

Ὀρθόδοξος: Ὄχι κ. Εὐαγγελικέ. Ἐν πρώτοις κάμνετε σύγχυσιν τῶν χρονολογιῶν τῶν λόγων τοῦ
Χρυσοστόμου καί ἰδού: ἡ πρώτη περικοπή ἐκ τῆς πζ ὁμιλίας τοῦ ἱεροῦ πατρός εἰς τό κατά Ἰωάννη Εὐαγγέλιον είς τήν ὁποίαν τονίζεται ἡ ἐνώπιον τοῦ ἱερέως ἐξομολόγησις, ἐλέχθη  μέν ἐν Ἀντιοχείᾳ ἀλλά τό 394 ἤ 395 μ.Χ. ἤτοι μετά τό 391 μ.Χ. ὅτε ἐξεράγη τό σκάνδαλον.

Ἑπομένως τό νά ἐπιμένῃ ὁ Χρυσόστομος μετάτήν ἔκρηξιν τοῦ σκανδάλου εἰς τήν γνώμην  του περί τῆς ἀξίας τῶν ἱερέων, σημαίνει ὅτι καί μετά τό 391 μ.Χ. ὁ ἱερός Πατήρ εἶχε τήν αὐτήν γνώμην.  

 Εἱς τήν περικοπήν ταύτην γράφει ὅπως εἴδομεν τά ἑξῆς: «Μεγάλη εἶναι ἡ ἀξία τῶν ἱερέων. Ὅσων συγχωρήσετε λέγει, συγχωροῦνται οἱ ἁμαρτίες.  Καί τί λέγω (ὅτι οἱ ἱερεῖς ἔχουν μεγάλην ἀξίαν;) οὔτε ἄγγελος οὔτε ἀρχάγελλος μπορεῖ νά κάμῃ κἄτι σέ κεῖνα πού εἶναι δοσμένα παρά τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ὀ Πατήρ καί ὁ Υἱός καί τό Ἅγιον Πνεῦμα ρυθμίζουν ὅλα ὁ δέ ἱερεύς τήν γλῶσσα του δανείζει καί τό χέρι του προσφέρει».

Εἱς ἄλλην ὁμιλίαν του ὁ ἱερός Πατήρ εἰς τό κατά Ἰωάννη Εὐαγγέλιον τό 394 ἤ 395 μ.Χ. ἐκφωνηθεῖσαν  γράφει τά ἑξῆς: «Τούς ἐγκεχειρισμένους τήν ἐνέργειαν μετά πολλῆς θεραπεύομεν τῆς τιμῆς. 

Μεγάλη γάρ ἡ τῶν ἱερέων ἀξία. Ὥν ἄν ἀφῆτε, φυσίν, ἀφέωνται αἰ ἁμαρτίαι.  Καί γάρ ἄν ὁ βίος αὐτῶν (τῶν ἱερέων) σφόδρα διαβεβλημένος ᾖ σύ δέ, ἄν σαυτῷ προσέχῃς οὐδέν παραβλαβήσῃ εἰς τά ἐγκεχειρισμένα αὐτῷ (τῷ ἱερεῖ) παρά τοῦ Θεοῦ. 

Εἰ καί σφόδρα φαῦλοι εἰσίν οἱ ἱερεῖς, τά αὐτοῦ πάντα ἐργάσεται καί πέμψει τό Πνεῦμα τό Ἅγιον.  Οὐδέ γάρ ὁ καθαρός ἀπό τῆς οἰκείας ἐπισπᾶται αὐτό καθαρότητος, ἀλλά χάρις ἐστίν ἡ τό πᾶν ἐργαζομένη».

Ἀλλά καί εἰς τήν ΙΔ΄ ὀμιλίαν εἰς τήν Β΄ πρός Κορινθίους ἡ ὁποία ἐξεφωνήθη ἐν Κωνσταντινούπολει ὁ ἱερός Πατήρ λέγει: «Οὕτω καί ἐπί τῶν ἁμαρτανόντων ποίησον, δῆσον τόν πλημμελησαντα ἕως ἄν ἐξιλεώσῃ Θεόν. Μή ἀφῆς λελυμένον, ἵνα μή πλέον δεθῇ τῇ τοῦ Θεοῦ ὁργῇ. Ἄν Ἐγώ δήσω ὁ Θεός οὐκέτι (τῇ ὀργῇ) δεσμεῖ. Ἄν δέ ἐγώ μή δήσω, τά ἄρρηκτα αὐτόν μένει δεσμά». 

Ἰδού ἡ ἱερατική ἐξουσία τοῦ δεσμεῖν καί λύειν τοῦ Χρυσοστόμο, ὅτε ἦτο Ἀρχιεπίσκοπος Κων/πλεως.

Εὐαγγελικός:  Τά χωρία τοῦ Χρυσοστόμου, τά ὁποῖα ὁμιλοῦσι περί ἐξομολογήσεως ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ πῶς θά οἰκονομηθῶσι;  Θ’ ἀπορριφθῶσι;

Ὀρθόδοξος:  Προσεκτική ἐξέτασις τῶν χωρίων αὐτῶν δεικνύει, ὅτι δέν ὁμιλοῦσι ταῦτα ρητῶς περί καταργήσεως τῆς ἐξομολογήσεως ἐνώπιον τοῦ ἱερέως.  Θέλουσι «ἁμάρτυρον τήν ἐξομολόγησιν» ἀπό ἀνθρώπον, ὁ ὁποῖος θά σέ ἐκπομπεύσῃ.   

Θέλουσι ἁμάρτυρον τήν ἐξομολόγησιν ἀπό πολλούς μάρτυρας ἐν θεάτρῳ τινι καί ὅπως ῥητῶς λέγει «οὐκ ἀναγκάζω φησίν ὁ Κύριος εἰς μέσον ἐχθρῶν σέ εἰς θέατρον ὡς μάρτυρας προξενῆσαι πολλούς».  Ταῦτα οὐδόλως θίγουσι τήν μυτικήν ἐνώπιον τοῦ ἱερέρως ἐξομολόγησιν.

Εὐαγγελικός: Καί ὅταν λέγῃ : «Ἐμοί τό ἁμάρητμα εἰπέ μόνῳ κατ’ ἰδίαν».  Αὐτό πῶς θά οἰκονομηθῇ;

Ὀρθόδοξος: Τό «μόνῳ» δέν ἀντιτίθεται πρός τόν ἱερέα, ὥστε νά ὑποθέσωμεν, ὄτι συνιστᾷ ἐξομολόγησιν μόνον εἰς τόν Θεόν καί ὄχι εἰς τόν ἱερέα.  Τό «μόνῳ»ἀντιτίθεται βάσει τῶν συμφραζομένων πρός τόν σύνδουλον ὁ ὁποῖος ἐκπομπεύει, ἄνθρωπον ὁ ὁποῖος ὀνεδίζει καί πρός τούς μάρτυρας ἐν θεάτρῳ.  Διαβάσατε καλά τά λόγια τοῦ Πατρός. Ἀφοῦ λοιπόν τό «μόνῳ» δέν ἀντιτίθεται πρός τόν ἱερέα ἀλλά πρός ἄλλους κοινούς ἀνθρώπους, δυνάμεθα νά ἐξομολογούμεθα καί ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ διά τῆς προσευχῆς μας καί ἐνώπιον τοῦ ἱερέως διά τῆς ἐξομολογήσεως.  Ἡ ἐξομολόγησις δέν καταργεῖ τήν προσευχή οὔτε ἡ προσευχή τήν ἐξομολόγησιν.

Εὐαγγελικός: Ἡ κατάργησις τοῦ Μυστηρίου τῆς ἐξομολογήσεως διήρκησε ἔπειτα ἀπό τό σκάνδαλον ἐπί Νεκταρίου ἐπί 100 χρόνια.  Αὐτό θά ἀπαλειφθῇ τελείως;

Ὀρθόδοξος: Ἀλλά καί ἄν ὑποθέσωμεν ὅτι ὁ Ἱερός Χρυσόστομος ἠκολούθησεν ἐν Κωσνταντινούπολει τήν γνώμην τοῦ Νεκταρίου τί μέ αὐτό; Πρέπει νά τονισθῇ εἰς τόν κ. Μεταλληνό κἄτι τό ὁποῖον ἴσως ἠξεύρει καί τό παρέτρεξεν ὡς ἀσήμαντον. Ἀπό ὀρθοδόξου ἀπόψεως δέν μᾶς ἐνδιαφέρει τί ὑπεστήριξεν εἷς ἤ περισσότεροι ἐπίσκοποι ἤ καί μία ἐκ μέρους ἐκκλησία.   

Διότι, ἐάν κατηργήθη ὁ θεσμός τοῦ πρεσβυτέρου ἐν τῇ ἐξομολογήσει ὑπό ἑνός ἐπισκόπου καί εἰς μίαν ἐκκλησίαν, ὁ Σωζόμενος (ἱστορικός) μαρτυρεῖ ῥητῶς, ὅτι ὁ ὑπό τοῦ Νεκταρίου καταργηθείς θεσμός «ἐπιμελῶς καί ἐν ταῖς κατά Δύσιν ἐκκλησίας φυλάττεται καί μάλιστα ἐν τῇ τῶν Ρωμαίων». 

Ἀλλά καί ἐν αὐτῇ τῇ Ἀνατολῇ ὑπάρχουν ἀντιδράσεις διά τήν κατάργησιν τοῦ θεσμοῦ τούτου, διότι οἱ ἱστορικοί Σωκράτης καί Σωζόμενος δέν συμφωνοῦν μέ τήν καινοτομίαν ταύτην.  Διά τοῦτο μετά 100 ἕτη ἐπανῆλθεν ὁ θεσμός οὗτος καί ἐν αὐτῇ τῇ  Ἀνατολικῇ ἐκκλησία γενικῶς. 

Πλήν αὐτοῦ θά ἦτο σκόπιμον νά σᾶς ὑπενθυμίσωμεν κ. Μεταλληνέ ὄτι εἰς τόν μονοθελητισμόν παρεσύρθη τόσον ὁ Πατριάρχης Κων/πολεως Σέργιος, ὄσον καί ὁ Πάπας Ρώμης Ὀνώριος.  Δέν παρέμειναν ἀμετάτρεπτοι εἰς τήν ὀρθήν περί δύο θελημάτων ἐν τῷ Χριστῷ διδασκαλίαν, παρά μόνον δύο μοναχοί ὁ Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής ἀποθανών ἐν τῇ ἐξορίᾳ καί ὁ μοναχός Σωφρόνιος, μετέπειτα Πατριάρχης Ἱεροσολύμων.   

Καί ἐφάνη πρός στιγμήν, ὄτι ὁλόκληρος ἡ ἐκκλησία κατεβήθη ὑπό τῆς πλάνης καί ὄμως ἡ δυάς αὕτη τῶν ὀρθοδόξων μοναχῶν κατενίκησεν εἰς τό τέλος τήν πλάνην.  Ποῖος τώρα θά ἠδύνατο νά εἴπῃ, ἀφοῦ ὁ μονοθελητισμός ἐδιδάχθη πρός στιγμήν ὑπό ὅλης σχεδόν τῆς ἐκκλησίας, ἄρα τό περί δύο θελημάτων ἐν Χριστῷ εἶναι πεπλανημένον; 

Ἐπίσης τό 476 μ.Χ. ἡ καθ’ ὑποκίνησιν τοῦ μονοφυσίτου Πατριάρχου Τιμοθέου τοῦ Αἰλούρου δημοσιεθεῖσα ἐγκύκλιος ὑπεγράφη ὑπό 500 ἐπισκόπων. Θά μᾶς ἔλεγες λοιπόν κ. Μεταλληνέ, ὅτι ἡ περί δύο φύσεων ἐν τῷ Χριστῷ διδασκαλία ἀνατραπεῖσα πρός στιγμήν ὑπό ἡμισείας χιλιάδος ἐπισκόπων δέν ἔχει ὀρθῶς;   

Τί σημασίαν λοιπόν ἔχει, ἐάν ὁ Ἐπίσκοπος Νεκτάριος συναρπαγεῖς ἀπό την κατακραυγήν ἐκκραγέντος σκανδάλου στερούμενος ἵσως καί ἐπαρκοῦς ἀριθμοῦ πνευματικῶν ἱερέων, ἀξίων τῆς ἀποστόλης των, ἔφθασε μέχρι τοῦ τολμήματος νά καταργήσῃ τόν θεσμόν τοῦ ἐπί τῆς μετανοίας πρεσβυτέρου; 

Ἀλλά καί ἡ συνείδησις τῶν ἐκκλησιῶν τῆς Ἀνατολῆς ἀφυπνισθεῖσα ἐξηγέρθη κατά τοῦ μέτρου τούτου καί εἰς διάστημα μόλις ὑπερβαῖνον τόν αἰῶνα ἀποκατέστησε τά πράγματα εἰς τήν θέσιν των.  Διατί λοιπόν κ. Μεταλληνέ ὐπερτιμᾷς μίαν λεπτομέρειαν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ μας βίου μόλις ἐπιφανῆσαν διά νά ταφῇ μετά τινα χρόνον ὁριστικῶς;

 

Σ υ μ π έ ρ α σ μ α: Ἀπεδείχθη διά τῆς παραδόσεως τῆς ἐκκλησίας, ὄτι ἀπό ἱστορικῆς ἀπόψεως οἱ πατέρες τῶν τεσσάρων πρώτων αἰώνων μαρτυροῦσι, ὄτι ρυθμισταί τῆς ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν ἦσαν οἱ ἐπίσκοποι κατ’ἐντολήν τῶν ὁποίων ἐνήργουν οἱ ἱερεῖς.

Γενική παρατηρήσεις: Εἰς τό περί ἀφέσεως ἁμαρτιῶν θέμα μας εἴδομεν ὅτι κύριοι ῥυθμισταί τῆς ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν δέν εἶναι ἡ ὁλομέλεια τῆς ἐκκλησίας ὡς τονίζετε οἱ «Εὐαγγελικοί» ἀλλά οἱ ἀρχηγοί ταύτης οἱ Ἀπόστολοι καί ἔπειτα οἱ ἐπίσκοποι ἀπό ἁγιογραφικῆς καί πατερικῆς -ἱστορικῆς ἀπόψεως.  Τοῦτο ἐξακολουθεῖ νά ὑπάρχῃ καί μέχρι σήμερον.   

Ἑπομένως ἀπό τῆς ἐποχῆς τῶν Ἀποστόλων μέχρι σήμερα ὑπάρχει παρά τοῖς ὀρθοδόξοις ἡ αὐτή γνώμη.  Οἱ «Εὐαγγελικοί»κατά τόν 16^ον αἰῶνα ἀπηρνήθητε τήν γνώμην ταύτην ἠκολουθήσατε ἄλλην.  Ποῖος εὑρίσκεται ἐν τῇ ἀληθεία; Ἡμεῖς οἱ ὀρθόδξοι διά τόν ἑξῆς λόγον.

Ὁ Κύριος φεύγων τοῦ κόσμου τούτου εἶπε εἰς τούς Ἀποστόλους : «Μεθ’ ὑμῶν εἰμί πάσας τάς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος».  Εἶναι γνωστόν, ὅμως ὄτι οἱ Ἀπόστολοι θά ἀπέθνησκον.  Μετά ποίων θά ἦτο ὁ Κύριος πάσας τάς ἡμέρας, ἀφοῦ οὗτοι θά ἀπέθνησκον; Προφανῶς μετά τῶν διαδόχων τους.  Ποῖοι εἶναι οἱ διάδοχοι τῶν Ἀποστόλων; Αὐτοί οἱ ὁποῖοι ἔχουν διαδοχήν «πάσας τάς ἡμέρας» ἤτοι ἱστορικῶς ἀποδεδειγμένην. 

Εἰς τό περί ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν θέμα παρ’ ἡμῖν τοῖς ὀρθοδόξοις ὑπάρχει ἡ διαδοχή ὡς εἴδομεν «πάσας τάς ἡμέρας» παρά ὑμῖν δέ τοῖς ἐυαγγελικοῖς διακόπτεται ὄχι μίαν ἡμέραν καί δύο ἀλλά 1600 χρόνια. Ἄρα μεθ’ ἡμῶν εἶναι ὁ Κύριος τῶν ὀρθοδόξων, οἱ ὁποῖοι ἔχομεν διαδοχήν. Ἑπομένως τό δικαίωμα τῆς ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν δίδεται διά τῶν ἐπισκόπων εἰς τούς ἱερεῖς.

Εὐαγγελικός:  Οὐδέν ἀπάντησε.

 http://anavaseis.blogspot.com/

Ψηφιοποίηση κειμένων Κατερίνα