τοῦ Ἰωάννου Μηλιώνη, ἐκπαιδευτικοῦ, μέλους τῆς Π.Ε.Γ.
Σέ προηγούμενο ἄρθρο μας εἴχαμε ἀναφερθεῖ στόν κ. Δημήτρη Γαβαλά, μαθηματικό, καθηγητή στή μέση ἐκπαίδευση, μαθητή τῆς ἀποκρυφίστριας Σοφίας Ἄντζακα καί μεταφραστή τοῦ βιβλίου τοῦ Μόρις Νίκολ (Maurice Nicoll, 1884–1953)[1] «Ψυχαναλυτικά σχόλια στή διδασκαλία τοῦ Γκουρτζίεφ», ὁ ὁποῖος, Νίκολ, ὑπῆρξε μαθητής τοῦ Γκουρτζίεφ.
Μέ τήν εὐκαιρία λοιπόν αὐτή, μᾶς δίδεται σήμερα ἡ δυνατότητα νά διερευνήσουμε τόν βίο καί τήν πολιτεία τοῦ σκοτεινοῦ κι ἀμφιλεγόμενου αὐτοῦ ἀνθρώπου, πού φέρει τό ὄνομα Γκεόργκι Ἰβάνοβιτς Γκουρτζίεφ (Georgy Ivanovich Gurdjieff) καί κατά κάποιους Ἕλληνες ὀπαδούς σέ μία προσπάθεια ἐξελληνισμοῦ του, «Γεώργιος Ἰωάννου Γεωργιάδης». Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ὁ Γκουρτζίεφ, Ἀρμένιος μυστικιστής, φιλόσοφος καί πνευματικός δάσκαλος, κατά τήν βιογραφία του[2], ἦταν ἑλληνικῆς, ποντιακῆς καταγωγῆς ἀπό τόν πατέρα του καί ἀρμενικῆς ἀπό τήν μητέρα του, ὅμως καθώς ἡ ζωή του ἐξελίχθηκε, ὅπως θά δοῦμε παρακάτω, σέ διεθνές περιβάλλον ἀμφιβάλλουμε κατά πόσον τόν προσεφώνησαν ποτέ «Γεώργιε Γεωργιάδη τοῦ Ἰωάννου» ἤ ἄν ὁ ἴδιος ἔνοιωσε ποτέ Ἕλληνας.
Παρά ταῦτα ἄς συνεχίσουμε μέ κάποια βιογραφικά στοιχεῖα.
Ὁ Γκουρτζίεφ γεννήθηκε στήν Ἀλεξανδρούπολη (Gyumri) τῆς Ἀρμενίας τό 1866 ἤ κατ' ἄλλους τό 1877. Μεγάλωσε στό Κάρς τοῦ Καυκάσου, μέρος τῆς τότε Ρωσικῆς Αὐτοκρατορίας καί ὡς νέος ταξίδεψε πολύ -Κεντρική Ἀσία, Αἴγυπτο, Ρώμη, Ἑλλάδα κ.ἀ.-, πρίν ἐπιστρέψει τό 1912 στή Ρωσία.
Τό 1912 εἶναι ἡ χρονιά πού ὁ Γκουρτζίεφ ἀρχίζει νά «διδάσκει» συγκεντρώνοντας μαθητές καί ὀργανώνοντας ὁμάδες στή Μόσχα καί στήν Ἁγία Πετρούπολη. Τό 1915 δέχεται ὡς μαθητή του τόν Πῆτερ Οὐσπένσκι (Peter D. Ouspensky, 1878–1947)[3], τόν κυριότερο ἀπό τούς μαθητές καί διαδόχους του.
Τό 1917, κατά τή διάρκεια τῆς Ρωσικῆς Ἐπανάστασης, μαζί μέ ὁμάδα μαθητῶν του, ἀφήνει τήν Μόσχα καί τήν Ἁγία Πετρούπολη καί μετακινεῖται στό Γιεσεντούκι (Yessentuki) στήν περιοχή τοῦ Καυκάσου καί κατόπιν στή Κωνσταντινούπολη.
Τό 1922 ἐγκαθίσταται μέ πολλούς μαθητές του στό Παρίσι καί ἱδρύει ἐκεῖ τό «Ἰνστιτοῦτο γιά τήν Ἁρμονική Ἀνάπτυξη τοῦ Ἀνθρώπου» (Institute for the Harmonious Development of Man)[4]. Ἐκεῖ ἐφαρμόζει τή διδασκαλία του, γνωστή μέ τό ὄνομα «Ὁ Τέταρτος Δρόμος» (The Fourth Way) ἤ «Ὁ δρόμος τοῦ πονηροῦ ἀνθρώπου» (The way of the sly man), ὅπου ἀνακατεύει διάφορες ἀποκρυφιστικές τεχνικές προχωρώντας καί παρακάμπτοντας δῆθεν τούς τρεῖς ἄλλους «δρόμους ἐσωτερικῆς ἀνάπτυξης», τούς «δρόμους»: τοῦ φακίρη (σωματικός ἔλεγχος), τοῦ καλόγερου (συναισθηματικός ἔλεγχος) καί τοῦ γιόγκι (διανοητικός ἔλεγχος).
Τό 1924 ὁ Γκουρτζίεφ ἐπισκέπτεται τίς Η.Π.Α. καί διαλύει τό Ἰνστιτοῦτο του, χωρίς ὡστόσο νά σταματήσει νά διδάσκει.
Βιβλία ἔγραψε ἐλάχιστα· αὐτά εἶναι: «Ὅλα καί τά πάντα. Ἱστορίες τοῦ Βεελζεβούλ στόν ἐγγονό του» (All and Everything. Beelzebub's Tales to His Grandson), «Ἡ ζωή εἶναι πραγματική μόνον ὅταν "Εἶμαι"» (Life Is Real Only Then, When "I Am"), «Συναντήσεις μέ ἀξιοσημείωτους ἀνθρώπους» (Meetings with Remarkable Men), «Ὁ προάγγελος τοῦ ἐπερχόμενου καλοῦ» (The Herald of Coming Good), «Ἀπόψεις ἀπό τόν κόσμο τοῦ πραγματικοῦ: Ὁ Γκουρτζίεφ μιλᾶ στούς μαθητές του» (Views from the Real World).
Ἀπεβίωσε τό 1949 καί κηδεύτηκε στό Παρίσι.
Ἔκτοτε, οἱ «Σχολές Γκουρτζίεφ» αὐξάνονται στή Γαλλία, ὅπως καί σ' ὅλο τόν κόσμο. Πρόκειται γιά μικρές ἐλιτίστικες ὁμάδες, μέ ἔντονο μυστικιστικό χαρακτήρα, ἐγκαταστημένες στίς πανεπιστημιουπόλεις ἤ σέ ἀγροκτήματα, στήν ἐξοχή. Τά μέρη ἀπ' ὅπου συλλέγουν τούς ὀπαδούς τους εὑρίσκονται σέ «κέντρα προσωπικῆς ἀνάπτυξης», σέ γνωστά πανεπιστήμια, σέ «χριστιανικές» ὁμάδες ἀναζήτησης, σέ μεγάλες σχολές κ.λπ., ὅπου παραδίδονται μαθήματα: «Ἐργασίας μέ τόν Ἑαυτό», «Κινήσεως», «Χοροῦ Osho–Gurdjieff», «Ἐννεάγραμματος»[5] ἤ «Κινήσεως καί Εὐφωνίας».
Οἱ ὀπαδοί τοῦ Γκουρτζίεφ διακηρύσσουν ὅτι «ἡ γοητεία του μποροῦσε νά συγκριθεῖ μόνο μέ τή σοφία του», γεγονός πού ἐπιβεβαιώνεται ἀπό τόν ἀριθμό τῶν διανοουμένων τῶν ὁποίων τά ὀνόματα συνδέονται μέ τό κίνημα: Κάθριν Μάνσφιλντ (Katherine Mansfield), Ἄλντους Χάξλεϋ (Aldous Huxley), Πίτερ Μπρούκ (Peter Brook), ἀλλά καί ἄλλων λιγότερο γνωστῶν στή χώρα μας -L. Pannels, R. Daumal, R. Barjarel-, γιά νά ἀναφέρουμε μόνο μερικούς.
Ὅμως, διηγήσεις τῶν πρώτων ὀπαδῶν διαψεύδουν, ἄθελά τους, αὐτό τόν μῦθο. Κείμενα πού στοχεύουν στήν ἐξύμνηση τοῦ «δασκάλου», δίνουν τήν εἰκόνα ἑνός ἀνθρώπου, πολύ πιθανόν ἀγράμματου, ἀλλά ὀξυδερκή καί ὀπορτουνιστή, πού ἡ διεστραμμένη εὐφυΐα του ἦταν ὁλοκληρωτικά στραμμένη στήν χειραγώγηση τῶν ἄλλων, μέ ἀποτέλεσμα ὄχι μόνο τήν πλήρη ὑποταγή τῶν ὀπαδῶν, ἀλλά καί τή διαστροφή κάθε στοιχειώδους ἔννοιας σχετικῆς μέ τήν ἀντίληψη καλοῦ καί κακοῦ[6].
Ὁ Γκουρτζίεφ εἶχε μεγάλη στρατηγική ἱκανότητα, πέρα ἀπό τό ταλέντο τοῦ χειραγωγοῦ. Στρατολογῶντας καί ἐκπαιδεύοντας ἐπώνυμους, διανοούμενους δημοσιογράφους, ὅπως ὁ Ρώσος Πέτρος Οὐσπένσκυ καί ὁ ἄγγλος Ἄλφρεντ Ὄρατζ (Alfred R. Orage)[7], ἔδινε στό κίνημά του μία εἰκόνα καλλιεργημένη καί διανοουμενίστικη κι ἀπό τήν ἄλλη ἀποκτοῦσε πρόσβαση σέ μία πελατεία, ἡ ὁποία εἶχε ἤδη προετοιμασθεῖ ἀπό τή Θεοσοφική Ἑταιρεία.
Ὁ Γκουρτζίεφ ἐμπνεύστηκε πολύ ἀπό τήν ἱδρύτρια τῆς Θεοσοφίας, Ἕλενα Μπλαβάτσυ (Helena P. Blavatsky). Χρησιμοποιοῦσε ἐπίσης ἱστορίες καί «ἀφορισμούς», γιά νά ἐκφράζει μία δῆθεν «βαθειά λαϊκή σοφία». Ἀκόμη, ἀνέπτυσσε θεωρίες βασισμένες στή μουσική ὀκτάβα, ἀναμιγνύοντας ἀριθμολογία καί διάφορες χιμαιρικές κοσμοθεωρίες, ἐκ τῶν ὁποίων καί τό ἑννεάγραμμα, ὅπου βασίζει τήν κοσμοθεωρία του καί συμβολίζει τούς, κατ' αὐτόν, ἐννέα ἀνθρώπινους τύπους. Ἄν προσθέσουμε καί στοιχεῖα ἀπό ταντρισμό, λίγη γιόγκα, λίγη ἀστρολογία, «ἐσωτερικό χριστιανισμό», «σουφισμό», συμπληρώνουμε ἕνα κατάλληλο πότ-πουρί ἰδεῶν στό πνεῦμα τῆς ἐποχῆς. Ὁ ἐσωτερισμός ἦταν κάτι πού «φοριόταν» πολύ -μέ ἀποτέλεσμα μιά συνεχή ροή νέων ὀπαδῶν- καί πού ἐξακολουθεῖ νά ἀνθεῖ καί στίς μέρες μας. Ἐντούτοις, τό μέρος αὐτό τῆς θεωρίας του παραμένει ἀνέκδοτο. Ἡ ἰδιομορφία τοῦ «Τέταρτου Δρόμου» βρίσκεται περισσότερο στήν πρακτική του καί λιγότερο στίς θεωρίες του. Ἡ διδασκαλία ἀπαιτεῖ ἄμεση βίωση. Ὁ Γκουρτζίεφ θεωρεῖ τόν ἄνθρωπο «σάν ἕνα πείραμα» τοῦ ὁποίου ὁ ἴδιος εἶναι ὁ πειραματιζόμενος. Θά μπορούσαμε νά ποῦμε συνοψίζοντας, ὅτι «Σύστημα Γκουρτζίεφ» σημαίνει Θεοσοφία μέ τεχνικές κυρίως πειθαρχίας - ὑποταγῆς.
Ὁ Γκουρτζίεφ δέν στράφηκε στή γαλλική «ἀγορά» παρά μόνο κατά τή διάρκεια τῆς Κατοχῆς, ἀπό τό διαμέρισμά του στό Παρίσι. Ἀπό τότε, οἱ διανοούμενοι πού προσχώρησαν γιά νά προωθήσουν καί νά δημιουργήσουν ὁμάδες στή Δυτική Εὐρώπη, στήν Β. καί Ν. Ἀμερική, στήν Ὠκεανία καί σήμερα στήν Ἀνατολική Εὐρώπη καί στήν Ἀσία, ὑπῆρξαν ἀναρίθμητοι.
Ὁ Γκουρτζίεφ χαιρόταν ἐπίσης νά γίνεται χυδαῖος. Τοῦ ἄρεσε νά περιτριγυρίζεται ἀπό κοπέλες πού ὀνόμαζε: «Δαμάλες μου, πού δέν ἔχετε γίνει ἀκόμα ἀγελάδες», χωρίς νά περιφρονεῖ καί τίς παντρεμένες γυναῖκες. Οἱ σύζυγοι συγκατατίθενταν ἄν «ἤθελαν» νά παραμείνουν. Μέγας πότης, καλοφαγάς καί ψευδοθεραπευτής, ὁ Γκουρτζίεφ ἀνῆκε στή ἴδια ράτσα μέ τόν Ρασπούτιν.
Στήν Ἑλλάδα ἡ κίνηση δραστηριοποιεῖται ἀπό τίς ἀρχές τῆς δεκαετίας τοῦ 1970 μέ τίς ὀνομασίες «Ἵδρυμα Γκουρτζίεφ», «Ἰνστιτοῦτο Γκουρτζίεφ» καί «The Fellowship Of Friends» (Ἡ Ἀδελφότητα τῶν Φίλων), πού ἔχουν ὡς ἔργο τή διάδοση τῶν ἰδεῶν τοῦ Γκουρτζίεφ καί τήν «ἀνάπτυξη τῆς συνείδησης» μέ βάση τά κείμενα καί τίς πρακτικές του.
Σήμερα, ἐμφανῆ δραστηριότητα ἐπιδεικνύει τό «Ἵδρυμα Γκουρτζίεφ»[8] -μέ τό ὁποῖο θά ἀσχοληθοῦμε σέ ἑπόμενο ἄρθρο-, ἐνῶ στό διαδίκτυο ἐμφανίζονται καί τό «Κέντρο Γκουρτζίεφ»[9] καί οἱ «Φίλοι Γκουρτζίεφ»[10].
Εἰδικά, τό «Ἵδρυμα Γκουρτζίεφ» ἐπιχειρεῖ συχνά «διεύρυνση» τοῦ κύκλου τῶν ὀπαδῶν καί μέ τήν προβολή τῆς ταινίας «Συναντήσεις μέ ἀξιοσημείωτους ἀνθρώπους» (Meetings with Remarkable Men), παραγωγῆς 1979, τοῦ γνωστοῦ παραγωγοῦ καί ὀπαδοῦ τοῦ Γκουρτζίεφ, Πῆτερ Μπρούκ (Peter Brook), μέ πρωταγωνιστή τόν Τέρενς Στάμπ (Terence Stamp), σέ δημόσιες προβολές, σέ εἰδικά μισθωμένες, γιά τόν σκοπό αὐτό, κινηματογραφικές αἴθουσες.
Οἱ ὁμάδες: «Ἵδρυμα Γκουρτζίεφ», «Κέντρο Γκουρτζίεφ-Οὐσπένσκι» καί «Fellowship Of Friends» περιλαμβάνονται στόν κατάλογο τῶν ὁμάδων τῶν ἀσυμβίβαστων μέ τήν Ὀρθόδοξη πίστη, πού καταρτίσθηκε ἀπό τήν Ζ' Πανορθόδοξη Συνδιάσκεψη Ἐντεταλμένων Ἱερῶν Μητροπόλεων γιά θέματα αἱρέσεων καί παραθρησκείας στήν Ἀλίαρτο, 20-26/9/1995[11].
Τὰ περιεχόμενα τοῦ ἐν λόγῳ ἄρθρου ἐκφράζουν θέσεις ἐκκλησιαστικὲς καὶ ἀντιαιρετικές καὶ δὲν ἔχουν τὴν πρόθεση νὰ προσβάλουν τὴν τιμὴ καὶ τὴν ὑπόληψη κανενός, τὶς ὁποῖες δηλώνουμε ὅτι σεβόμεθα δεόντως.
[5] Ἐσωτερικό σύμβολο, πού λέγεται ὅτι ἐφηῦρε ὁ Γκουρτζίεφ.
[6] Bulles, 3er trimestre 2005 & Περιοδικό «ΔΙΑΛΟΓΟΣ», τ. 41, Ἰουλ. – Σεπτ. 2005, σ. 23.
[11] https://archive.is/8fEhX ἀρ. καταλόγου: 127, 175 καί 407, ἀντίστοιχα.