Κάποτε με ρώτησε ένας γέροντας: Πάτερ Παΐσιε, τι είναι η υπερηφάνεια και πώς έρχεται; (Αυτός περπατούσε τον χειμώνα ξυπόλυτος μέσα στα χιόνια και στα κρύα και με το κεφάλι του ακάλυπτο.)
– Αδελφέ Γεώργιε, υπερηφάνεια είναι, όταν εσύ νομίζεις ότι είσαι κάτι περισσότερο από τον άλλο, δηλαδή ότι είσαι καλύτερος ή ωραιότερος από τον τάδε και τον τάδε.
– Αλίμονο σε μένα, πάτερ Παΐσιε, διότι εγώ πιστεύω ότι έχω κάτι καλύτερο από τους άλλους. Αλλά τι καλύτερο έχω;
Να, λοιπόν, αυτή είναι η υπερηφάνεια. Όταν νομίζεις ότι ξέρεις κάτι περισσότερο από τον άλλο, αυτό είναι υπερηφάνεια. Και είναι πολύ επικίνδυνη, διότι δεν αρέσει καθόλου στον Θεό αυτή η κακία. Αν πιστεύεις ότι ξέρεις περισσότερα, ότι μπορείς να κάνεις περισσότερα ή ότι κάνεις πολύ περισσότερα από τους άλλους, κινδυνεύεις, αν δεν ταπεινωθείς, να γίνεις όμοιος με τους υπερήφανους δαίμονες.
Μη κατακρίνεις εκείνον που πιστεύει ότι κάτι κάνει στην ζωή του, σκεπτόμενος ότι εσύ είσαι καλύτερος ή ότι θα μπορούσες να το κάνεις καλύτερα απ’ αυτόν. Να θυμάσαι και να μακαρίζεις εκείνον που στεκόταν δίπλα στην πόρτα του Ιερού και κτυπούσε τα στήθη. Κι αυτός κέρδισε περισσότερα απ’ ότι εκείνος που πίστευε ότι δεν είναι τέτοιος σαν αυτόν εδώ τον τελώνη, δείχνοντάς τον με το δάκτυλό του.
Ο Σωτήρας μας Χριστός μάς λέει: «Αν θα εφαρμόσετε όλες τις εντολές, να λέτε: Εγώ είμαι άχρηστος δούλος και δεν έκανα τίποτε παρά μόνο αυτό που ήμουν υποχρεωμένος να πράξω».
Πόσες φορές οργίζεσαι! Η οργή δεν εργάζεται στη ζωή μας τη δικαιοσύνη του Θεού. Όταν οργίζεσαι, ξεσηκώνεται μέσα σου το πνεύμα του θυμού, το πνεύμα της υπερηφάνειας, της κενοδοξίας, της φιλαρέσκειας κλπ. Αυτή η κακία σε προτρέπει να μην ταπεινώνεσαι. Και σου λέει με τον λογισμό σου να απορείς: «Τι; Είμαι δηλαδή εγώ τόσο άχρηστος και απόβλητος;»
Όπως βλέπεις, εγώ μπορώ να λέω για τον εαυτό μου: «Οι άνθρωποι είναι πολύ καλοί, ενώ εγώ είμαι πολύ αμαρτωλός, είμαι πιο ανόητος απ’ όλους, πιο κακός, πιο, πιο…» αλλά, αν κάποιος άλλος με αποκαλέσει βλάκα και ελεεινό, θα δεις ότι θα οργιστώ πάρα πολύ εναντίον του λέγοντάς του: «Εσένα τι σε ενδιαφέρει; Γιατί ασχολείσαι εσύ με μένα; Ποιος είσαι εσύ που με ονειδίζεις;» Ε, λοιπόν, αυτό είναι ταπείνωση;
Όταν κάποιος σε κακολογεί, εσύ ταπεινώνεσαι χωρίς την θέλησή σου. Τότε θα μπορείς να λες με τον λογισμό σου: «Αυτά μου αξίζουν. Έτσι επέτρεψε ο Θεός, διότι κι εγώ ονείδισα άλλους». Αυτή είναι η αληθινή ταπείνωση. Τότε θα μπορείς να λες ότι «ο Θεός τους διέταξε να με βρίσουν και να με κακολογήσουν».
Όταν κάποιος σου έκλεψε δικά σου πράγματα, μπορείς να λες: «Ο Θεός τον διέταξε να μου τα πάρει, διότι κι εγώ έκλεψα, αν όχι πράγματα, έκλεψα την τιμή, την αξία και την ευγένεια του άλλου».
Όταν κάποιος σε μεταφέρει με τη βία από το ένα μέρος στο άλλο, θα μπορείς να λες: «Ο Θεός μού αλλάζει τόπο, για ν’ αλλάξω κι εγώ τις κακές μου συνήθειες». Αυτή είναι η αληθινή ταπείνωση.
Αν κάποιος σου ζητά κάποιο ρούχο, δος του και το πουκάμισό σου. Αν σε χτυπά από το ένα μάγουλο, στρέψε σ’ αυτόν και το άλλο. Κατόπιν σκέψου: Μπορείς να κάνεις αυτό το έργο; Διότι εμείς πρέπει ν’ ακολουθούμε, όσο μπορούμε, τις εντολές του Χριστού. Αλλ’ όμως τι κάνουμε; Αν κάποιος σου δώσει ένα χτύπημα στο πρόσωπο, εσύ του δίνεις τέσσερα.
Όταν ήμουν κι εγώ νεότερος, μου έκανε ο Γέροντάς μου διάφορες δοκιμασίες. Μια φορά μ’ έβγαλε έξω από την εκκλησία. Εγώ έψαλλα στον χορό· κι έψαλλα με τον τρόπο μου: «Ιησού, Υιέ του Θεού, ελέησόν με» και πόσο ωραία και δυνατή μου φαινόταν η ψαλμωδία! Αλλ’ εγώ μέσα στην καρδιά μου υπερηφανευόμουν.
Μ’ άκουσε ο Γέροντας και μπήκε μέσα. Μου έδωσε ένα δυνατό σκούντημα και μου είπε: «Έξω! Έξω γρήγορα, γάιδαρε, τι γκαρίζεις έτσι;» Εμένα μου φαινόταν ότι έψαλλα πολύ ωραία… Συλλογίζομαι και τώρα και πάντοτε: «Ταλαίπωρη υπερηφάνεια, πώς γαντζώνεσαι παντού, ακόμη και στις ψαλμωδίες του Θεού!»
Από το βιβλίο: π. Κων. Κόμαν, Αρχιμ. π. Ιωαννικίου Μπάλαν, Ο Γέροντας Παΐσιος Ολάρου, Πνευματικός του Γέροντος Κλεόπα Ηλίε (1897-1990). Μετάφραση-επιμέλεια υπό αδελφών Ι. Μ. Οσίου Γρηγορίου Αγίου Όρους. Άγιον Όρος 1990.