«Ἦταν πρωί, Σάββατο τοῦ Λαζάρου, 10 Ἀπριλίου τοῦ 1826, ὄταν συγκροτήθηκε τὸ νεκροδόξαστο ἐκείνο συμβούλιο ἀποφάσεως. Ἦταν ἕνα συμβούλιο θανάτου. Οἱ καπεταναῖοι εἶχαν ἀναλάβει νὰ διερευνήσουν, μὲ ἀνιχνευτὲς τὴν ὕπαρξη μυστικοῦ δρόμου-διόδων γιὰ ἀκίνδυνο πέρασμα τῶν Ἐλεύθερων Πολιορκημένων στήν ἐλευθερία.
Κανένας ὅμως δὲν ἔφερε ἐλπιδοφόρα πληροφορία. Οἱ λόγχες καὶ οἱ στενωποὶ φυλάγονταν ἄγρυπνα ἀπὸ τοὺς πολιορκητὲς σὲ βάθος χώρου καί τόπου. Γενική ἦταν ἡ κατήφεια καί ἡ σιωπηλή θλίψη. Τήν σιωπή τῆς στιγμῆς ἔσπασε ἡ βροντώδης καὶ σταθερὴ ἔκρηξη τοῦ τρανοδύναμου ἀρχηγοῦ τῆς Φρουρᾶς, τοῦ Θανάση Ράζη-Κότσικα.
Ὑπάρχει δρόμος ὠρὲ!
Ποιὸς εἶναι, στρατηγέ, καὶ δὲν τὸν λὲς τόση ὥρα; διαμαρτυρήθηκαν ὅλοι οἱ παριστάμενοι.
- Εἶναι ὁ δρόμος τοῦ Θεοῦ, φωνάζει». (Το κείμενο εἶναι ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Ν. Βούλγαρη «Τὸ Μεσολόγγι τῶν Ἰδεῶν, ἑρμηνεία τῆς ἀπόφασης τῆς ἐξόδου»).
Μεσολόγγι εἶναι καὶ σήμερα ἡ πατρίδα. «Κλεισμένο» ἀπὸ ἐχθροὺς προαιώνιους, ἀλλὰ τώρα δὲν ἔχουμε ἀρχηγοὺς «τρανοδύναμους», νὰ ἀποφασίζουν γιὰ τὴν τύχη του, προκρίνοντας τὸν «δρόμο τοῦ Θεοῦ». Αὐτὸς ὁ δρόμος εἶναι σταυρικός, εἶναι Γολγοθάς, εἶναι μαρτυρικός, ἀλλὰ ἔτσι φτάνεις στὴν ἐπανάσταση καὶ τὴν Ἀνάσταση. Εἶναι «ἔξοδος» ἀπὸ τὴν κακοήθεια, τὴν ἀφιλοπατρία, τὸν δολερὴ διχόνοια, τὴν ἀπιστία.
Ὁ δρόμος τοῦ Θεοῦ σημαίνει νὰ ἔχουμε πολιτικούς, ὄχι ἀνάξια λόγου περιτρίμματα τοῦ κομματισμοῦ, ἀλλὰ ἀναστήματα ποὺ θὰ ζοῦν καὶ θὰ πολιτεύονται σὰν τὸν Καποδίστρια, ποὺ ὅταν τὸν συμβούλευσε ὁ γιατρός του νὰ βελτιώσει τὴν διατροφή του, γιατί ἦταν κάτισχνος ἀπὸ τὴν πολλὴ ἐργασία, ἀπάντησε: «Τότε μονάχα θὰ βελτιώσω τὴν διατροφή μου, ὅταν εἶμαι βέβαιος ὅτι δὲν ὑπάρχει οὔτε ἕνα Ἑλληνόπουλο ποὺ νὰ πεινάει..».
Ὁ δρόμος τοῦ Θεοῦ σημαίνει κληρικοὺς ποὺ θὰ «τήκονται», θὰ λιώνουν γιὰ τὸν πλησίον καὶ θὰ παρηγοροῦν τοὺς ταπεινοὺς καὶ καταφρονεμένους, σὰν τὸν ἀληθινὸ κληρικὸ τοῦ Μεσολογγίου.
Ὅταν πῆγε ὁ Ὄθων τὸ 1837 στὸ Μεσολόγγι, γνώρισε καὶ τὸν παπα-Παναγιώτη Μπουγάτσα. Ὁ παριστάμενος καπετάνιος Δ. Μακρής, ὅταν ὁ βασιλιὰς ζήτησε πληροφορίες γιὰ τὸν ἱερέα, τοῦ εἶπε: «Αὐτὸν νὰ τὸν προσκυνοῦμε ὡς ἅγιο, μεγαλειότατε, γιὰ τὶς ὑπηρεσίες του στὴν πατρίδα. Ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τοῦ ἀποκλεισμοῦ στὸ Μεσολόγγι, ἡ μόνη δουλεία ποὺ ἔκανε ὁ παπὰς αὐτός, ἅμα ἄρχιζε τὸ ντουφέκι -καὶ αὐτὸ ἦταν καθημερινό, νύχτα καὶ μέρα- νὰ τρέχει στὴν ἐκκλησιά. Ἔπαιρνε τὸ δισκοπότηρο στὰ χέρια καὶ μὲ τὸ φανάρι του πήγαινε ἀπὸ ἔπαλξη σὲ ἔπαλξη καὶ μεταλάβαινε τοὺς βαριὰ πληγωμένους καὶ τοὺς παρηγοροῦσε μὲ καλὰ λόγια. Καὶ ἐγκαρδίωνε τοὺς ἄλλους νὰ πολεμοῦν μὲ ὄρεξη καὶ μὲ ψυχή, γιὰ νὰ ἔχουν τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Σοὺ ὁρκίζομαι στὴν πίστη μου βασιλιὰ ὅτι δὲν πέρασε μέρα ἢ νύχτα, ποὺ νὰ μὴν τὸν δῶ γύρω σὲ ὅλες τὶς πολεμίστρες καὶ μέσα στὴν χώρα ἀπὸ σπίτι σὲ σπίτι. Καὶ στὴν Ἔξοδο ἦταν μαζί μας καὶ βόλι δὲν τὸν πείραξε. Λοιπόν, δὲν εἶναι ἅγιος ὁ παπὰς αὐτός…». (Ἀπὸ Ἀναγνωστικό τοῦ 1952).
Τὸ δρόμο τοῦ Θεοῦ, πρέπει νὰ βαδίσουν καὶ οἱ δάσκαλοι, ὅλων τῶν βαθμίδων, ἂν θέλουμε προκοπὴ καὶ μέλλον στὴν πατρίδα. Τὸ ὑπουργεῖο, κάποτε Ἐθνικῆς Παιδείας, εἶναι αἰχμάλωτο στὰ χέρια ἀνθρώπων ἐκκλησιομάχων καὶ προσκυνημένων στὰ νεοταξικὰ κελεύσματα. Νὰ μιμηθοῦν τοὺς Φωτιστὲς τοῦ Γένους, τοὺς δασκάλους τῆς Τουρκοκρατίας σὰν τὸν «πατέρα τῆς πατρίδος», ὅπως τὸν ἀποκαλοῦσε ὁ Κολοκοτρώνης, Γεώργιο Γεννάδιο.
Τό 1826 τὸν βρίσκουμε στὸ Ναύπλιο, λίγο μετὰ τήν Ἔξοδο τοῦ Μεσολογγίου. Γράφει ὁ Φωτάκος: «Κλαυθμὸς καὶ ὀδυρμός, ἐγίνετο καθ’ ὅλην τὴν Ἑλλάδα καὶ ἀπὸ τὴν ξηρὰν καὶ ἀπὸ τὴν θάλασσαν…». Ἡ Ἐπανάσταση κινδύνευε. Τήν 8η Ἰουνίου ὁ Γεννάδιος καλεῖ στὸ Ναύπλιο τόν λαό «εἰς υπέρτατον ἀγώνα ὑπὲρ σωτηρίας τῆς Ἑλλάδος». Ὁ αὐτήκοος καὶ αὐτόπτης Ἀλ. Ραγκαβὴς στά Ἀπομνημονεύματά του, μεταφέρει τὴν σκηνὴ καὶ τὰ λόγια τοῦ Δασκάλου τοῦ Γένους. «Ἡ πατρὶς καταστρέφεται, ὁ ἀγὼν ματαιοῦται, ἡ ἐλευθερία ἐκπνέει. Ἀπαιτεῖται βοήθεια σύντονος. Πρέπει οἱ ἀνδρεῖοι οὗτοι, οἵτινες ἔφαγον πυρίτιν καὶ ἀνέπνευσαν φλόγας καὶ ἤδη ἀργοὶ καὶ λιμώττοντες μᾶς περιστοιχίζουν, νὰ σπεύσωσιν ὅπου νέος κίνδυνος τούς καλεῖ. Πρός τούτο ἀπαιτοῦνται πόροι καὶ πόροι ἐλλείπουσιν. Ἀλλ’ ἂν θέλωμεν νὰ ἔχω- μὲν πατρίδα, ἂν εἴμεθα ἄξιοι να ζώμεν ανδρες ἐλεύθεροι, πόρους εὐρίσκομεν. Ἂς δώση ἕκαστος ὅ,τι ἔχει καί δύναται. Ἰδοὺ ἡ πενιχρὰ προσφορά μου. Ἂς μὲ μιμηθεῖ ὅστις θέλει. Καὶ ἐπικροτοῦντος τοῦ πλήθους ἐκένωσε κατά γῆς τὸ ἰσχνὸν διδασκαλικὸν βαλάντιόν του… Ἀλλά ὄχι, ἐπανέλαβε μετ’ ὀλίγον, ἡ συνεισφορά αὐτὴ εἶναι οὐτιδανή. Ὀβολὸν ἄλλον δέν ἔχω νά δώσω, ἀλλ’ ἔχω ἐμαυτὸν καὶ ἰδοὺ τόν πωλῶ. Τίς θέλει διδάσκαλον ἐπὶ τέσσαρα ἔτη διὰ τὰ παιδιά του; Ἂς καταβάλη ἐνταύθα τὸ τίμημα». Τί μεγαλείο! Τέσσερα χρόνια «ἰδιαίτερα» μαθήματα καί τό ἀντίτιμο γιά τήν πατρίδα. Μπήκαν στό φιλότιμο οἱ φτωχοί Ἕλληνες, πρόσφεραν ὅ,τι εἶχαν, ἀκόμη καί τούς «νυφικοὺς δακτυλίους» οἱ γυναῖκες, καὶ σώθηκε ἡ Επανάσταση, γιατί μέ τά χρήματα καί τά τιμαλφή ἐξοπλίστηκε ὁ στρατός τοῦ Καραϊσκάκη.
Τὸν δρόμο τοῦ Θεοῦ νὰ πάρει καὶ ἡ ἑλληνικὴ οἰκογένεια. Νὰ κλείσει τὰ αὐτιὰ καὶ τὰ μάτια της στὶς βρομιὲς τῶν διαφθορέων τῆς σήμερον, νὰ προστατεύσει τὰ παιδιά της ἀπὸ τὶς σειρῆνες κὰ τὰ τέρατα ποὺ μαγαρίζουν τὸ Γένος μας, μὲ τὶς προστυχιὲς τοῦ κάθε ἀνισόρροπου ἡδονοθήρα. Νὰ βάλει στὸ κέντρο τοῦ ἀρχοντικοῦ της ἡ ἑλληνικὴ οἰκογένεια ἀρχόντισσα καὶ νοικοκυρὰ τὴν Παναγία μας καί τὸ καντήλι νὰ καίει ἀκοίμητο μπροστὰ στὴν εἰκόνα της. Ἡ Θεομάνα μας μᾶς ἔσωσε, αὐτὴ κρατᾶ στὴ ἀγκαλιά της καὶ τὰ παιδιά μας. Ἔτσι ἔκαναν οἱ Ρωμιοί, ὅταν πλάκωνε τὸν τόπο ἡ ἀνείπωτη σκλαβιὰ τῶν ἀντίχριστων μωχαμετάνων. Στὴν Μῆλο βρέθηκαν κάποιοι Φράγκοι τὰ χρόνια ἐκεῖνα. Συναντοῦν μία μάνα μὲ τρία παιδιά. Ἦταν ἀρχόντισσα, ἀλλὰ τὰ ἔχασε ὅλα στὸν Ἀγώνα. Τὴν ρώτησαν ἂν νοσταλγούσε τίς χωρίς στενοχώριες ἡμέρες, ποὺ περνοῦσαν τὸν καιρὸ τῆς τουρκικῆς κατοχῆς. Δέν περίμεναν ποτέ, ὄτι τά λογια τους θὰ ἔφερναν τέτοιο ἀποτέλεσμα: Ἡ Ἑλληνίδα τῆς Μήλου σηκώθηκε ἀπότομα, ἅρπαξε στὰ χέρια της τὸ φασκιωμένο μωρό, καὶ ρίχνοντάς τους ἕνα βλέμμα γεμάτο μίσος καὶ περιφρόνηση, εἶπε: «Νὰ ποθοῦμε τὴν ἐποχὴ ποῦ εἴμαστε σκλάβοι, στὸ ἔλεος ἑνὸς βάρβαρου, ποῦ μποροῦσε νὰ μᾶς ἁρπάξει τοὺς ἄντρες μας, τ’ ἀδέλφια μας, τὰ παιδιά μας, ἐμᾶς τὶς ἴδιες; Ὄχι! Χίλιες φορὲς καλύτερα νὰ ζῶ μὲ ψωμὶ κι ἐλιὲς καὶ νὰ νιώθω πὼς εἶμαι λεύτερη καὶ μάνα ἐλεύθερων παιδιῶν»!!