Είναι γνωστή η ιστορική φράση «άρτος και θεάματα». Μια φράση που ανάγεται στη ρωμαϊκή περίοδο και κατά τον Ρωμαίο σατυρικό ποιητή Γιουβενάλη ήταν τελικά η τακτική των αυτοκρατόρων της εποχής. Τι έκαναν αυτοί ακριβώς; Πρόσφεραν στο λαό σιτάρι (ψωμί) και θεάματα (στο αμφιθέατρο και τον ιππόδρομο), προκειμένου να αποσπάται η προσοχή του από τα μεγάλα προβλήματα της κοινωνίας. Την τακτική αυτή την εφήρμοσαν έκτοτε οι πάντες κυριολεκτικά, είτε αυτοί ήταν δικτάτορες, είτε ήταν δημοκρατικά εκλεγμένοι από τον λαό αυτό!
Ιδιαίτερα δε, χρησιμοποιήθηκε σε περιόδους εξαθλίωσης του λαού, που αποχαυνωμένος από τις εφήμερες απολαύσεις – τέρψεις – διασκεδάσεις που αφειδώς του πρόσφεραν, όχι μόνο δεν αντιδρούσε, αλλά και δεν καταλάβαινε τι συνέβαινε στην κοινωνία που ζούσε! Στη σύγχρονη γλώσσα τον όρο αυτό τον αποδίδουμε με αυτό που λέμε «αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης».
* * *
Ασφαλώς το φαινόμενο αυτό έχει πολλές διαστάσεις, τις οποίες δεν είναι δυνατόν να αναλύσουμε στο κείμενο αυτό. Μονάχα σε μια και μόνο θα αναφερθούμε. Σ’ εκείνη που έχει σχέση με την ίδια την ανθρωπιά μας. Δηλαδή;
Άραγε από τι αποτελούντο τα θεάματα της εποχής εκείνης; Ποιο ήταν το περιεχόμενό τους; Μονομαχίες (δηλαδή η πάλη ανθρώπου με άνθρωπο έως θανάτου!), η πάλη του ανθρώπου με τα ζώα (όπως οι ταυρομαχίες), η πάλη των ζώων μεταξύ τους, η κατασπάραξη των ανθρώπων από τα άγρια θηρία (όπως συνέβαινε με τους πρώτους Χριστιανούς) … Τέτοια!
Ιδιαίτερα δε σ’ αυτό το τελευταίο δεν υπήρχε κανένας σεβασμός σε τίποτα. Ούτε κι αν ήταν μητέρες με τα μωρά στην αγκαλιά τους! Το παν ήταν το θέαμα και η «τέρψη» που προερχόταν απ’ αυτό. Τίποτε άλλο!
Αλλά πόσο μπορούσε πραγματικά να ευχαριστηθεί κανείς από ένα τέτοιο θέαμα πού ήταν γεμάτο από βία, αίμα και αγριότητα; Είναι δυνατόν ο πόνος, η δυστυχία και ο σπαραγμός του άλλου, να προκαλέσει ποτέ ευχαρίστηση; Στ’ αλήθεια πόσο κτηνώδης είχε γίνει ο άνθρωπος!
* * *
Ωστόσο σε κάθε εποχή, πάντοτε υπήρχε κάτι που πήγαινε τον άνθρωπο προς το πίσω, σε όλη εκείνη ακριβώς την απανθρωπιά και την βαρβαρότητα. Σήμερα αυτό είναι και πάλι το θέαμα. Αυτό που προβάλλεται παντού με όλα τα μέσα, και μάλιστα τα ηλεκτρονικά. Η τεχνολογία το έχει φθάσει παντού, μέχρι και σ’ αυτές τις τσέπες μας με τα λίαν εξελιγμένα κινητά. Μέχρι και στην τελευταία καλύβα της γης, με το διαδίκτυο.
Δεν υπάρχει κάτι που να μην έγινε θέαμα. Δεν υπάρχει κάτι που να μην το βλέπουν οι πάντες πλέον. Δεν υπάρχει κάτι που σ’ αυτό να μην είναι όλοι προσκολλημένοι! Όλες δε οι «έξυπνες» συσκευές και οι «έξυπνες» εφαρμογές αυτό ακριβώς κάνουν. Να μας έχουν όλους δούλους του θεάματος. Και μάλιστα το ίδιο βάρβαρου όπως ήταν και τότε …
* * *
Αυτό θα γίνει καλύτερα κατανοητό με το εξής παράδειγμα. Πρόκειται για ένα πρόσφατο γεγονός που συνέβη σε χωριό της Αρκαδίας.
Λοιπόν, παραμονές Χριστουγέννων, ένας παππούς του χωριού αυτού, λόγω του μεγάλου ψύχους, έβαλε αρκετά ξύλα στο τζάκι του για να ζεστάνει το σπίτι του. Όμως η δυνατή φωτιά είχε σαν συνέπεια να μεταδοθεί ψηλά στην καπνοδόχο και να θερμάνει την ξύλινη στέγη, η οποία άρχισε να καπνίζει. Όταν το αντιλήφθηκαν αυτό οι κάτοικοι του χωριού, έτρεξαν να χτυπήσουν την καμπάνα, καλώντας έτσι το χωριό σε συναγερμό. Παράλληλα ειδοποίησαν και την Πυροσβεστική Υπηρεσία.
Σε λίγο όλοι οι κάτοικοι είχαν συγκεντρωθεί γύρω από το σπίτι. Τότε συνέβη το εξής. Οι περισσότεροι δεν μπορούσαν να κάνουν και πολλά πράγματα, γιατί ήταν ηλικιωμένοι. Οι νέοι όμως; Αυτοί, αντί να τρέξουν να κάνουν κάτι, πήραν διάφορες θέσεις γύρω από το σπίτι και το φωτογράφιζαν έτσι όπως καιγόταν με τα κινητά τους ή το γύριζαν σε βίντεο!
Στη συνέχεια έστειλαν αμέσως το «υλικό» αυτό στους φίλους τους, στα κοινωνικά δίκτυα, στις τοπικές ιστοσελίδες κ.λπ. Κι ενώ το σπίτι καιγόταν, εκείνοι μετρούσαν τα … like που δέχονταν!
Οι τοπικές ιστοσελίδες τα ανέβασαν αμέσως για να αυξήσουν τις θεαματικότητες και τις «επισκέψεις» τους (άλλο και τούτο πάλι!), ευχαριστώντας τα παιδιά αυτά για το … κατόρθωμά τους!
Κι επειδή αυτοί που μπορούσαν να βοηθήσουν αρκέστηκαν μόνο στο θέαμα, η δε Πυροσβεστική ήρθε μετά από μία ώρα από τότε που ειδοποιήθηκε, δεν κάηκε μόνο το σπίτι αυτό, αλλά και άλλα δύο που ήταν εφαπτόμενα σ’ αυτό και μάλιστα ολοσχερώς!
* * *
Αλλ’ η κατάσταση αυτή μας είναι γνωστή και από την τηλεόραση. Γίνεται κάπου μια πλημμύρα; Τότε πολλοί είναι εκείνοι που τρέχουν όχι για να βοηθήσουν, αλλά για το … ρεπορτάζ, αν είναι δημοσιογράφοι, με τις κάμερες απέναντί τους, και με τα κινητά οι υπόλοιποι απαθανατίζοντας τις στιγμές! Και κανένας δεν κάνει κάτι για να βοηθήσει αυτούς που χάνονται ή ταλαιπωρούνται μέσα στα νερά!
Έγινε κάπου σεισμός; Ίδια κατάσταση! Τρέχουν για τη συνέντευξη που θα μπορούσαν να πάρουν ακόμη και από αυτούς που βρίσκονται καταπλακωμένοι στα χαλάσματα!
Έγινε ένα τροχαίο; Ποιος νοιάζεται για τα θύματα; Το παν είναι το ρεπορτάζ, οι εικόνες που θα ληφθούν και ποιος θα τα μεταδώσει αυτά πρώτος στα αδηφάγα ηλεκτρονικά (δια)δίκτυα!
Όλα έγιναν θέαμα! Η φωτιά που κατακαίει τον συμπολίτη, ο πόνος του γείτονά μας, η δυστυχία του συνανθρώπου μας! Στ’ αλήθεια ποια διαφορά έχει αυτό από τα βάρβαρα εκείνα θεάματα της αρχαιότητας;
Όλα έγιναν θέαμα! Γιατί το παν είναι η «τέρψη» που μπορεί να προέλθει απ’ αυτό και όχι η χαρά που δίνει η προσφορά μας στον πάσχοντα, δηλαδή η εκδήλωση της ανθρωπιάς μας!
Όλα έγιναν θέαμα! Τότε ήταν για να γεμίζουν τα αμφιθέατρα και οι ιππόδρομοι, σήμερα είναι για να γεμίζουν οι οθόνες, όλες οι οθόνες και τα «κέρδη» που υποτίθεται ότι έχουν όλοι απ’ αυτά!
Κι επειδή το όποιο «επίπεδο» θεάματος συνηθίζεται και δεν προκαλεί πλέον εντύπωση, έρχεται το πιο «σκληρό» θέαμα για να «ξυπνήσει» τα ενδιαφέροντα! Χαρακτηριστικό παράδειγμα σ’ αυτό αποτελούν οι ταινίες της βίας. Οι σημερινές δεν έχουν το ίδιο «επίπεδο» με αυτές που ήταν πριν από 20 χρόνια για παράδειγμα, κι ας είναι με τον ίδιο ήρωα! Έτσι προσφέρεται όλο και μεγαλύτερη δόση βαρβαρότητας, για να διατηρηθεί η ίδια (δηλαδή η αρχική) ικανοποίηση! Και αυτό τι έχει ως αποτέλεσμα; Μα το μεγάλωμα της απανθρωπιάς μας!
* * *
Αλλά πόσο επικίνδυνο δεν είναι αυτό για όλους! Στο προηγούμενο παράδειγμα με το χωριό της Αρκαδίας, η φωτιά έκαψε τελικά μόνο τρία σπίτια, γιατί επιτέλους ήρθε η Πυροσβεστική. Η οποία αυτό που κατάφερε είναι να αποτρέψει τη μετάδοσή της στα διπλανά σπίτια. Αν όμως δεν ερχόταν ή αργούσε ακόμη πιο πολύ να έρθει, τότε η φωτιά θα μπορούσε να κάψει ολόκληρο το χωριό. Και βεβαίως ακόμη και τα σπίτια των παιδιών αυτών!
Έτσι γίνεται πάντοτε. Το κακό που δεν ανακόπτεται, μεταδίδεται. Και μάλιστα με όλο και αυξανόμενους ρυθμούς για να καταβροχθίσει όχι μόνο αυτούς που το δημιουργούν, αλλά και αυτούς που είναι αδιάφοροι σ’ αυτό!
Και στο κακό που βρίσκει τους άλλους, τι λέμε; «Και τι με νοιάζει εμένα;» «Κι εγώ τι μπορώ να κάνω που έχω τις δουλειές μου»; «Ας βρεθεί κάποιος άλλος, εγώ δεν μπορώ τώρα …». Έτσι αποτυπώνεται η «λογική» της έλλειψης ανθρωπιάς και του πραγματικού ενδιαφέροντος για τον άλλο.
* * *
Όλα ας έχουν τα όριά τους στη ζωή μας. Συμπεριλαμβανομένου και του θεάματος. Και πολύ περισσότερο αυτού, γιατί δεν παύει να μας κατακλύζει από παντού. Και μάλιστα σαρωτικά, βίαια και απάνθρωπα. Μας κάνει να παραμερίζουμε τόσα και τόσα ενδιαφέροντα στη ζωή μας, ας μην το αφήσουμε να παραμερίσει ακόμη και αυτή την ανθρωπιά μας …