Είθισται στην Εκκλησία του Χριστού να τελείται το σαρανταλείτουργο κατά τη χρονική περίοδο της νηστείας των Χριστουγέννων (15 Νοεμβρίου – 24 Δεκεμβρίου). Γιατί άραγε; Ωφελεί σε τίποτε αυτό; Η απάντηση είναι αναντίρρητα ναι. Η τέλεση της Θείας Λειτουργίας είναι η πιο σημαντική πράξη της Εκκλησίας για τον άνθρωπο, για τον κόσμο ολόκληρο. Και η καθημερινή της τέλεση κατά το σαρανταήμερο είναι μια μεγάλη ευλογία για τους Χριστιανούς.
«Ο κόσμος αυτός έχει λόγο ύπαρξης, υπάρχει ακόμα, γιατί τελείται η Θεία Λειτουργία. Η Θεία Λειτουργία είναι το μεγαλύτερο γεγονός του κόσμου, η μεγαλύτερη πράξη που μπορεί να τελεσθεί εις τον κόσμο των ορατών και των αοράτων. Γι’ αυτό μας είπαν οι Άγιοι Πατέρες ότι, όταν θα παύσει να τελείται η Θεία Λειτουργία εις τον κόσμο, τότε θα γίνει αμέσως η Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου, διότι δεν θα υπάρχει πλέον νόημα εις την κτίση, αφού η κτίση υπάρχει επειδή τελείται η Θεία Ευχαριστία. Το μεγαλύτερο και σημαντικότερο έργο που μπορεί να επιτελέσει ο άνθρωπος είναι η Θεία Λειτουργία» (Μητροπολίτης Λεμεσού Αθανάσιος).
Ρωτούν όμως πολλοί: Για ποιους γίνεται το σαρανταλείτουργο; Για τους ζώντες ή για τους κεκοιμημένους; Η Θεία Λειτουργία γίνεται για όλους. Δεν μπορεί να τελεσθεί Θεία Λειτουργία χωρίς να μνημονευθούν και οι ζώντες και οι κεκοιμημένοι. Η μνημόνευση αυτή αποτελεί βασικό στοιχείο της δομής της.
Η Θεία Λειτουργία έχει ένα προπαρασκευαστικό μέρος που λέγεται Προσκομιδή ή Πρόθεση. Εκεί ο ιερεύς από τις προσφορές των πιστών (τα πρόσφορα) βγάζει τις μερίδες που θα χρησιμοποιηθούν στη Θεία Ευχαριστία και τις τοποθετεί πάνω στο άγιο Δισκάριο. Οι μερίδες αυτές είναι:
α. Μία τετράγωνη μεγάλη του Χριστού από την κεντρική σφραγίδα του προσφόρου με τα γράμματα ΙΣ ΧΡ ΝΙ ΚΑ (λέγεται και Αμνός).
β. Μια τριγωνική μικρή της Παναγίας από το αντίστοιχο μέρος της σφραγίδας του προσφόρου, που τοποθετείται στα δεξιά του Αμνού (αριστερά όπως βλέπουμε εμείς), κατά το ψαλμικό-προφητικό λόγιο: «Παρέστη η Βασίλισσα εκ δεξιών σου εν ιματισμώ διαχρύσω περιβεβλημένη, πεποικιλμένη» (Ψαλμ. 44:10).
γ. Εννέα τριγωνικές μικρές των αγγέλων και των αγίων, επίσης από το αντίστοιχο μέρος της σφραγίδας, που τοποθετούνται αριστερά του Αμνού (δεξιά ως προς ημάς).
δ. Μία μικρή τριγωνική για τον οικείο επίσκοπο, μπροστά στον Αμνό.
ε. Πολλές μικρές μερίδες (ψίχουλα) μπροστά και δεξιά του Αμνού για τους ζώντες και
ς. Πολλές μικρές μερίδες (ψίχουλα) μπροστά και αριστερά του Αμνού για τους κεκοιμημένους.
Αυτό γίνεται σε κάθε Θεία Λειτουργία, οποιαδήποτε μέρα και αν τελεσθεί. Από τη διάταξη και μόνο της ακολουθίας της Προσκομιδής λοιπόν γίνεται φανερό, ότι η Θεία Λειτουργία προσφέρεται υπέρ πάντων. Και έχουν θέση σ’ αυτήν και οι ζώντες και οι κεκοιμημένοι. Είναι μια γενική σύναξη της Εκκλησίας όλης, από την οποία δεν απουσιάζει κανένας. Ολόκληρο το σώμα του ζώντος Χριστού είναι εκεί. Ολόκληρος ο Χριστός: Κεφαλή αυτός, Σώμα του [μέλη του] εμείς.
Η σύναξη αυτή του κόσμου παντός κατά τη Θεία Λειτουργία συνεχίζεται και ολοκληρώνεται με τη συστολή των Τιμίων Δώρων. «Μετά το μεταλαβείν ο διάκονος συστέλλει τα άγια». Μετά τη Θεία Κοινωνία δηλαδή, ο διάκονος ή, ελλείψει τούτου, ο ιερεύς βάζει μέσα στο άγιο Ποτήριο όλες τις μερίδες που βρίσκονται πάνω στο άγιο Δισκάριο. Εκεί εμβαπτίζονται και γίνονται ένα με το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου.
Η Θεία Λειτουργία λοιπόν γίνεται «ίνα πάντες εν ώσιν» (Ιω. 17:21), για να πραγματοποιείται η μοναδική, αληθινά παγκόσμια, αυτή σύναξη.
Από το δελτίο «Αντιύλη», άρθρο «ΤΟ ΣΑΡΑΝΤΑΛΕΙΤΟΥΡΓΟ (δ)».
Ι. Ναός Αγ. Βασιλείου, Πρέβεζα.