Πολλοὶ εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ αἰτιῶνται τὴν
Ἐκκλησία, κυρίως ἀπὸ τὸ χῶρο τῆς διανόησης, ὅτι ὑπῆρξε τὸ κατ’ ἐξοχὴ
ἐμπόδιο γιὰ τὸν καλούμενο “διαφωτισμὸ” στὴν Ἑλλάδα. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι τὸ
Φῶς Χριστοῦ ἀποτελεῖ τὸ μεγάλο ἐμπόδιο στὸν καλούμενο “διαφωτισμό”. Γιὰ
τὴν Ἐκκλησία αὐτὸς ποὺ “τὸν κόσμον ἐφώτισεν” εἶναι ὁ “ἐπιφανείς
Χριστός”. Γιὰ τὴν Ἐκκλησία “ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ φωτίσας τὸν κόσμον”. Γιὰ
τὴν Ἐκκλησία “ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ φωτισμὸς τῶν ψυχῶν ἡμῶν”. “Γιὰ μᾶς τοὺς
χριστιανούς, χριστοφωτισμένους καὶ χριστοδιαφωτισμένους, τὰ πάντα μέσα
σ’ αὐτὸν τὸν κόσμο ἔχουν ἔννοια, σημασία καὶ ἀξία μόνο τόσο, ὥστε νὰ
εἶναι μέσο καὶ ὁδὸς πρὸς τὴν αἰωνιότητα”*, σημειώνει ὁ Ἅγιος Ἰουστῖνος
Πόποβιτς.
Ὅσοι διαμαρτύρονται γιὰ τὸ ὅτι ἡ
Ἐκκλησία μένοντας πιστὴ στὴν Παράδοσή της, ὑπῆρξε τὸ κατ’ ἐξοχὴ ἐμπόδιο
γιὰ τὸν καλούμενο “διαφωτισμὸ” στὴν Ἑλλάδα, παραγνωρίζουν τὴν Φιλοκαλικὴ
κίνηση κατὰ τὸν 18ο καὶ 19ο αἰώνα. Καθόλου δὲν ἀντιλαμβάνονται τὴ
σημαντικότητα καὶ τὴ καθοριστικὴ σημασία τῆς Φιλοκαλικῆς κίνησης γιὰ τὴν
ἐν Χριστῷ ζωή.
Εἶναι τυχαῖο τὸ γεγονός, ὅτι ὅσοι
διαμαρτύρονται μὲ πικρία, γιὰ τὸ ὅτι ἡ Ἐκκλησία ὑπῆρξε τὸ ἐμπόδιο γιὰ
τὸν καλούμενο “διαφωτισμὸ” στὴν Ἑλλάδα, οὔτε ἀκροθιγῶς δὲν ἀναφέρονται
στὸ σωτηριῶδες ἔργο τῆς Φιλοκαλικῆς κίνησης στὴν Ἑλλάδα, τὰ Βαλκάνια καὶ
τὴ Ρωσία; Δὲν εἶναι καθόλου τυχαῖο, ποὺ μετὰ τὸ κίνημα τοῦ λεγόμενου
“διαφωτισμοῦ”, τὸν 18ο καὶ 19ο αἰῶνα ἔχομε τὴ Φιλοκαλικὴ κίνηση στὴν
Ἑλλάδα. Ἡ Φιλοκαλικὴ κίνηση διαδραμάτισε τὸν καθοριστικὸ ρόλο στὴν ἐν
Χριστῷ ζωή, γιατί τὸ κίνημα αὐτὸ ἀποτελοῦσε τὴν ἔκφραση τῆς
Ἁγιοπατερικῆς Παράδοσης.
Ὁ “διαφωτισμὸς” σὰν κίνημα, παρόλες τὶς
διαφορετικὲς ἐκφάνσεις ποὺ παρουσίασε σὲ διάφορες χῶρες στὸ θέμα τῆς
Χριστιανικῆς Πίστης, ἐν τέλει τὸ στίγμα τοῦ οὑμανισμοῦ καὶ τοῦ
ὀρθολογισμοῦ εἶναι ποὺ ἐπικράτησε μέχρι σήμερα στοὺς διανοούμενους
ὑπερασπιστές του. Σχεδὸν ὅλοι οἱ ὑπερασπιστὲς τοῦ “διαφωτισμοῦ” στὶς
μέρες μας ἀπὸ τὸν χῶρο τῶν διανοουμένων στὴν Ἑλλάδα, τὸν Εὐρωπαϊκὸ
“διαφωτισμὸ” ἐνστερνίζονται καὶ οἱ ἀπόψεις τους καμιὰ σχέση δὲν ἔχουν μὲ
τὶς διάφορες ἀρχικὲς ἐκφάνσεις, μὲ τὶς ὁποῖες ἔγινε προσπάθεια νὰ
ἐπιβληθεῖ στὴν Ἑλλάδα.
Σὲ μία τόσο καθοριστικὴ περίοδο γιὰ τὴν
Ἑλλάδα, τὸ μόνο σωτήριο ἦταν ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση καὶ ὄχι ἡ ἀπολυτοποίηση
τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν οὑμανισμὸ καὶ τόν δυτικόφερτο ὀρθολογισμό. “Ὁ
οὑμανισμὸς εἶναι συνεπὴς στὴν ἰδιαίτερη λογική του, ὅταν ἀρνεῖται τὸ
Θεό, ἐπειδὴ ἀνακήρυξε τὸν ἄνθρωπο γιὰ Θεό”, “ὁ ἄνθρωπος προτιμᾶ νὰ
ὑποκαθιστᾶ τὸ Θεό. Αὐτὸ ἀποδεικνύει ὁ οὑμανισμὸς” καὶ “σὲ τελικὴ
ἀνάλυση, ὁ οὑμανισμὸς εἶναι μηδενισμός”* , ἀναφέρει ὁ Ἅγιος Ἰουστῖνος
Πόποβιτς.
“Ἡ παιδεία κατὰ τὸ πρότυπον τοῦ
Εὐρωπαϊκοῦ Διαφωτισμοῦ ποτὲ δὲν δύναται νὰ εἶναι παιδεία δι’ ἡμᾶς. Ἡ
ὀρθόδοξος αἴσθησις καὶ ἡ ὀρθόδοξος συνείδησις παραδέχεται καὶ
ἀναγνωρίζει μόνον τοὺς Ἁγίους ὡς παιδαγωγοὺς καὶ διδασκάλους καὶ μόνον
τὴν ἁγιότητα ὡς φωτισμὸν καὶ ὡς ἀληθινὴν παιδείαν”** , τονίζει ὁ Ἅγιος
Ἰουστῖνος Πόποβιτς. Τὸ Φῶς Χριστοῦ, τὸ ὁποῖον “φαίνει πᾶσι”, δὲν ἄφησε
τὰ φῶτα τοῦ κόσμου τούτου νὰ ἐπικρατήσουν.
Εἶναι τυχαῖο τὸ γεγονὸς τῆς ἑδραίωσης
τῆς ἀθεΐας στὴ Δύση ἐξ ἀφορμῆς τοῦ κινήματος τοῦ “διαφωτισμοῦ”; Πόσοι
Ἕλληνες ἀπὸ ἐκείνους ποὺ ἐνστερνίζονται σήμερα τὶς ἰδέες τοῦ
“διαφωτισμοῦ”, ὅπως αὐτὸς ἑδραιώθηκε στὰ τέλη τοῦ 16ου αἰώνα μὲ ἀρχὲς
τοῦ 17ου αἰώνα, ἔχουν ἀπαξιωτική στάση ἀπέναντι στὴν Πίστη στὸ Θεὸ καὶ
τὴν Ἐκκλησιαστικὴ Παράδοση; Ὁ “διαφωτισμὸς” ἔφερε καὶ τὴν ἀπαξίωση τῆς
χριστιανικῆς ἠθικῆς. “Ὁ σχετικισμὸς στὴ μεταφυσική τῆς εὐρωπαϊκῆς
οὑμανιστικῆς προόδου ἀναγκάστηκε νὰ ἀποτελειώσει μὲ τὸ σχετικισμὸ στὴν
ἠθική”* , ἀναφέρει ὁ Ἅγιος Ἰουστῖνος Πόποβιτς.
Τὸ τί ἀντίκτυπο εἶχε στὰ χρόνια ποὺ
ἀκολούθησαν, τὸ κίνημα τοῦ “διαφωτισμοῦ” ἀναφορικὰ μὲ τὴν Πίστη στὸν
ἀληθινὸ Θεό, τὸ ἀντιλαμβάνεται κανεὶς καὶ ἀπὸ τὰ διάδοχα ρεύματα τοῦ
μοντερνισμοῦ – νεωτερικότητας καὶ τοῦ μεταμοντερνισμοῦ –
μετανεωτερικότητας. Παρόλες τὶς ὁποιεσδήποτε ἄλλες διαφορές τους,
παρουσιάζουν μία διάδοχη συνέπεια στὸ θέμα τῆς περιθωριοποίησης καὶ
ἀπαξίωσης τῆς Πίστης στὸν ἀληθινὸ Θεό. Ἔτσι ἔφθασε στὶς μέρες μας ἡ
ἀκραία ἀποδόμηση μὲ τὸν μεταμοντερνισμὸ – μετανεωτερικότητα. Ἂν διαβάσει
κανεὶς λογοτεχνικὲς δημιουργίες τοῦ μεταμοντερνισμοῦ (Ἑλληνικὲς καὶ
ξένες), θὰ διαπιστώσει τὴν ἴδια ἀπαξιωτικὴ στάση ἀπέναντι στὴν Πίστη
στὸν ἀληθινὸ Θεό.
Φυσικὰ καὶ μόνο τὴ σχέση “διαφωτισμοῦ” –
τεκτονισμοῦ νὰ μελετήσει κανείς, εἶναι ἀρκετὸ γιὰ νὰ ἀντιληφθεῖ τὸ ρόλο
τοῦ “διαφωτισμοῦ” στὸ ζήτημα τοῦτο. Εἶναι γνωστὸς ὁ ρόλος τοῦ
“διαφωτισμοῦ” στὴν ἀνάπτυξη τοῦ μυστικοῦ ἑταιρισμοῦ καὶ ὡς ἐκ τούτου τοῦ
ἀντίθεου τεκτονισμοῦ στὶς ἀρχὲς τοῦ 18ου αἰώνα, τόσο στὴ Δύση, ὅσο καὶ
στὴν Ἑλλάδα.
Παραγνωρίζουν ἐπίσης τὴ σχέση τοῦ
Εὐρωπαϊκοῦ “διαφωτισμοῦ” καὶ ἀθεΐας; Θὰ ἔπρεπε ἡ Ἐκκλησία μὲ θέρμη νὰ
ὑποδεχθεῖ τὸ νεοφανὲς κίνημα τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ “διαφωτισμοῦ”; Ποιὸς
ἀμφιβάλλει ὅτι τὸν ποικιλόμορφο Ἑλληνικὸ “διαφωτισμό”, θὰ διαδεχόταν
συνεπακόλουθα ὁ Εὐρωπαϊκὸς “διαφωτισμός”, ἀφοῦ ἀπὸ ἐκεῖνον ξεκίνησε; Τὸ
ἀντιλαμβανόμαστε ἀπὸ τὴ μορφὴ “διαφωτισμοῦ” ποὺ τελικὰ ἀποδέχονται οἱ
σημερινοὶ διανοούμενοι ὑποστηρικτές του στὴν Ἑλλάδα. Ἀναμφισβήτητα τὸν
Εὐρωπαϊκὸ “διαφωτισμὸ” προβάλλουν, μὲ τὴν συνεπακόλουθη ἀπαξιωτικὴ στάση
ἀπέναντι στὴν Ἐκκλησιαστικὴ Παράδοση.
Ὁ “διαφωτισμὸς” ἔφτασε στὶς μέρες μας,
εἴτε μὲ τὴ μορφὴ τῆς ἀπαξίωσης τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Παράδοσης, εἴτε μὲ τὴν
μορφὴ τῆς ἀντιεκκλησιαστικῆς ἐκκοσμίκευσης. Οἱ σημερινοὶ διανοούμενοι
ὑποστηρικτὲς τοῦ καλουμένου “διαφωτισμοῦ” στὴν Ἑλλάδα, τὶς ἀρχὲς τοῦ
οὑμανισμοῦ καὶ τοῦ ὀρθολογισμοῦ προβάλλουν. Οἱ κληθέντες “φωτοδότες” τοῦ
Εὐρωπαϊκοῦ “διαφωτισμοῦ”, καμιὰ σχέση δὲν ἔχουν μὲ τὸ Ἀληθινὸ Φῶς. Πολὺ
εὔστοχα ὁ ποιητὴς Ἀλέξανδρος Γκιάλας (μὲ τὸ ψευδώνυμο Γ. Βερίτης),
ἀναφέρει ὅτι “ἦταν φῶτα, χίλια φῶτα, μὰ δὲν ἤτανε τὸ Φῶς”. Αὐτὸ πιστεύω
ἐπεξηγεῖ πλήρως τό “φωτοδότες” τοῦ καλούμενου Εὐρωπαϊκοῦ “διαφωτισμοῦ”.
* Ἁγίου Ἰουστίνου Πόποβιτς “Φιλοσοφικοὶ κρημνοί”
** Ἁγίου Ἰουστίνου Πόποβιτς “Ἄνθρωπος καὶ Θεάνθρωπος”