Μπορούμε να ανιχνεύσουμε πολλές αιτίες. Γενικά, όταν ένας άνθρωπος
που κατάγεται από παραδοσιακά ορθόδοξο έθνος γίνει άθεος, νομίζω ότι ή
έπεσε θύμα αθεϊστικής προπαγάνδας ή αισθάνεται προδομένος από το Θεό και
το ιερατείο που υποτίθεται ότι «Τον εκπροσωπεί».
Ειδικότερα, για την εξάπλωση της αθεΐας στη σύγχρονη Ελλάδα επισημαίνω τις αιτίες που θεωρώ κυριότερες:
Α) Τους τελευταίους αιώνες οι Έλληνες έχουμε χάσει σε σχεδόν απόλυτο
βαθμό τη γνώση και κατανόηση της ορθόδοξης πνευματικής κληρονομιάς μας.
Έχοντας δεχτεί κατακλυσμό επιρροών από το δυτικό κόσμο, μπερδέψαμε την
Ορθοδοξία με τον Καθολικισμό και ξεχάσαμε τη διδασκαλία των Πατέρων της
Εκκλησίας (δηλ. των αγίων) για την ένωση Θεού και ανθρώπου («θέωση του
ανθρώπου», δηλ. να γίνει ο άνθρωπος θεός, ενωμένος με τον Τριαδικό Θεό,
και όχι απλά «να είναι καλός άνθρωπος», «να μην κάνει κακό σε κανένα» ή
ακόμη και «να βοηθάει όλο τον κόσμο»).
Αυτή η ένωση ανθρώπου και Θεού πραγματοποιείται μέσω του Ιησού
Χριστού και είναι η πραγματική διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας για τη
σωτηρία του ανθρώπου. Την ξεχάσαμε και θεωρήσαμε ότι η χρησιμότητα της
θρησκείας είναι μόνο τα ηθικοπλαστικά της διδάγματα – τα οποία μπορούν
να υπάρχουν και χωρίς θρησκευτικό υπόβαθρο, οπότε η θρησκεία, εκτός από
ψευδής, καθίσταται και άχρηστη, στο βαθμό που ο άνθρωπος προοδεύει
πνευματικά και «δε χρειάζεται δεισιδαιμονίες».
Αγνοούμε εντελώς ότι ο χριστιανισμός είναι δρόμος προς τη θέωση.
Αγνοούμε ότι υπάρχει κάτι διαφορετικό από το να είμαστε απλώς «καλοί
άνθρωποι»: η συνειδητή σχέση αγάπης με το Θεό, που μέσω του Ιησού
Χριστού μας ενώνει μ’ Αυτόν και μας κάνει θεϊκά όντα (αγίους). Αυτό δεν
το διδάσκει ούτε ο Καθολικισμός ούτε ο Προτεσταντισμός, μόνο η
Ορθοδοξία. Ξεχνώντας την Ορθοδοξία, το ξεχάσαμε κι αυτό.
Σήμερα η συζήτηση για τη θέωση έχει επανέλθει και έχει σχηματιστεί
μια ογκώδης βιβλιογραφία για το θέμα, πρόσβαση σε μεγάλο μέρος της
οποίας μπορεί να έχει ο καθένας μέσω Διαδικτύου. Όμως η ζημιά έχει
γίνει: η πνευματική αναζήτηση έχει αποκοιμηθεί, ενώ, όταν ξυπνάει, συχνά
κατευθύνεται στον ανατολικό μυστικισμό (γιόγκα κ.τ.λ.), προσκρούοντας
στις προκαταλήψεις κατά της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που αποτελούν μια άλλη
αιτία εξάπλωσης της αθεΐας.
Β) Ως συνέπεια της έλλειψης γνώσης και κατανόησης της Ορθοδοξίας, ο
Έλληνας έχει πάψει να αντλεί χαρά από την Εκκλησία, να απολαμβάνει τη
συμμετοχή του στη θεία λειτουργία και τις άλλες χριστιανικές πνευματικές
πρακτικές. Έχει πάψει να αντλεί χαρά (αλλά και ηρεμία και
ελπίδα και κάθε θετικό συναίσθημα) από το άναμμα του καντηλιού, το
λιβάνισμα, τη συμμετοχή του στον εσπερινό μιας εορτής, από το διάβασμα
του παρακλητικού κανόνα ενός αγίου ή των Χαιρετισμών της Θεοτόκου,
ακόμη και από τη νηστεία, από τη θεία κοινωνία, την εξομολόγηση, τη
γιορτή του αγίου της ενορίας του ή τις γιορτές του Χριστού και της
Παναγίας κ.τ.λ.
Αντλεί χαρά από μυριάδες άλλες πρακτικές, από το σερφάρισμα στο
Ίντερνετ, τις σαββατιάτικες εξόδους του σε μπαράκια, την πορνογραφία, το
σεξ, το χρηματιστήριο, το ποδόσφαιρο, τη δουλειά του, το χόμπι του, την
αποχαύνωση μπροστά στην τηλεόραση (αφού η πραγματική ζωή έχει γίνει
τόσο πικρή, κοπιαστική και απογοητευτική)… Άλλοι αντλούν χαρά από την
ενασχόλησή τους με την επιστήμη ή την τέχνη ή με κοινωνικούς,
πολιτικούς, ανθρωπιστικούς ή περιβαλλοντικούς αγώνες, από τη συντροφιά
φίλων και ένα σωρό άλλα. Τα τελευταία δεν είναι κατ’ ανάγκην κακά, όμως
εδώ έχουν πλέον υποκαταστήσει τη σχέση με το Χριστό και τον
«εκκλησιασμό» (με την αρχαία έννοια: τη συνάντηση) των χριστιανών μαζί
Του και μεταξύ τους μέσα στην εκκλησία και την εκκλησιαστική ζωή.
Αφού λοιπόν δεν αντλούμε χαρά από τη θρησκευτική μας ζωή, ούτε και
καταλαβαίνουμε το σκοπό της, προς τι να συμμετέχουμε σ’ αυτήν; Τη
μετατρέψαμε σε έθιμο και ησυχάσαμε.
Ένα παράδειγμα: «Τα Χριστούγεννα είναι για τα παιδιά»: μια από τις
πιο τραγικές και αποκρουστικές φράσεις του σύγχρονου ανθρώπου, που,
αγνοώντας πόσο τον αφορά στην καθημερινότητά του η ενανθρώπιση του Θεού
και η κλήση Του για ένωση με Αυτόν (που θα τον μετατρέψει σε άγιο και θα
τον βοηθήσει να ξεπεράσει με μοναδικό τρόπο όλα τα γήινα προβλήματα),
δε βρίσκει πλέον νόημα στις γιορτές, ιδίως αν είναι μόνος και δε μπορεί
να εισπράξει την επιφανειακή χαρά της εγκόσμιας συνεύρεσης. Δεν ξέρει
πώς (ούτε υποπτεύεται ότι μπορεί) να γιορτάζει μαζί με το Χριστό, τους
αγίους, τους αγγέλους, την εκκλησία και το εκκλησίασμα της ενορίας του.
Στη σκέψη του δεν υπάρχουν καν όλα αυτά.
Έτσι οι ορθόδοξες γιορτές μας έχουν σε μεγάλο βαθμό υποκατασταθεί από
τις «παγκόσμιες ημέρες», που καταλαβαίνουμε το νόημά τους και νιώθουμε
ότι μας αφορά, ενώ οι προσωπικές ή οικογενειακές γιορτές μας (των αγίων
που φέρουμε το όνομά τους) έχουν υποκατασταθεί από τα γενέθλια, μια
γιορτή με επίκεντρο τον εαυτό μας (γιορτάζουμε τον εαυτό μας, όχι τον
άγιό μας, αφού ζούμε σ’ έναν πολιτισμού ατομισμού και απομόνωσης), που
κι αυτή η γιορτή, όσο μεγαλώνουμε, γίνεται για μας μέρα μελαγχολίας και
απογοήτευσης.
Γ) Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι δέσμιος προκαταλήψεων και μύθων (συχνά
αποτέλεσμα προπαγάνδας), που διαιωνίζονται γύρω από την Ορθοδοξία και
την Ορθόδοξη Εκκλησία, εμποδίζοντάς τον να δει κάτω από την επιφάνεια.
Τέτοιοι μύθοι είναι:
- Ότι η ύπαρξη του Θεού «δεν αποδεικνύεται», ενώ η αλήθεια είναι ότι δεν αποδεικνύεται με τις μεθόδους των φυσικών επιστημών, ανακαλύπτεται όμως πέρα από κάθε αμφιβολία, όταν ο άνθρωπος ενωθεί μαζί Του με την αγιότητα.
- Ότι όλες οι θρησκείες είναι ίδιες, ενώ στην πραγματικότητα έχουν χαώδεις διαφορές, όχι μόνο οι θρησκείες μεταξύ τους, αλλά και η Ορθοδοξία από τον Καθολικισμό και τον Προτεσταντισμό.
- Ότι η νεότερη επιστήμη έχει καταρρίψει τη θρησκεία, αποδεικνύοντας πως η διήγηση της Αγίας Γραφής για τη δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου είναι ένας από τους πολλούς πρωτόγονους μύθους. Στην πραγματικότητα, το αντίθετο έχει συμβεί. Κατ’ αρχάς, οι μορφωμένοι και άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας, που ερμήνευσαν επιστημονικά τη δημιουργία του κόσμου ήδη από τον 4ο αιώνα μ.Χ. (όπως ο Μέγας Βασίλειος και ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης, που τους ακολούθησαν και άλλοι), τόνισαν ότι κάθε ανθρωπομορφική έκφραση της Αγίας Γραφής για το Θεό και τις πράξεις Του πρέπει να ερμηνευτεί συμβολικά. Εξήγησαν ότι η Αγ. Γραφή διδάσκει θεολογία, όχι βιολογία ή φυσική. Δίδαξαν ότι η επιστήμη (τότε την ονόμαζαν «φιλοσοφία») γνωρίζει τον κόσμο, ενώ το Θεό τον γνωρίζει ο άνθρωπος όταν ενώνεται προσωπικά με Αυτόν, καθώς γίνεται άγιος. Σήμερα, σοβαροί επιστήμονες, όπως ο βιολόγος Άντριου Πάρκερ («Το Αίνιγμα της Γενέσεως»), παραδέχονται ότι η θεωρία της εξέλιξης των ειδών επιβεβαιώνει την Αγία Γραφή, δεν την καταρρίπτει. Και το ίδιο συμβαίνει με τη Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang) και τις ανακαλύψεις της σύγχρονης φυσικής, που έχουν καταρρίψει τις ορθολογιστικές βεβαιότητες του παρελθόντος. Βέβαια, έξω από την Ορθοδοξία, οι θετικοί επιστήμονες δεν ξέρουν ότι μπορούν να ενωθούν με το Θεό και να Τον γνωρίσουν προσωπικά – νομίζουν πως η περί Θεού ιδέα είναι μια φιλοσοφική θεωρία, όπως έχει διδάξει εσφαλμένα η μεσαιωνική ρωμαιοκαθολική θεολογία. Γι’ αυτό και είναι απαραίτητη η ορθόδοξη ιεραποστολή στον ταλαιπωρημένο με πολλούς τρόπους δυτικό κόσμο…
- Ότι οι παπάδες είναι διεφθαρμένοι (καιροσκόποι, παραδόπιστοι, αλλά και παιδεραστές κ.τ.λ.), άρα αυτό που πρεσβεύουν είναι ψέμα. Όμως οι πραγματικά διεφθαρμένοι παπάδες είναι λίγοι. Οι περισσότεροι είναι έντιμοι, πολλοί είναι καλοί, ενώ υπάρχουν και άγιοι παπάδες. Ας ακολουθήσουμε τους μη διεφθαρμένους, όπως κάνουμε με τους γιατρούς, τους δικηγόρους, τους εργολάβους κ.ο.κ.
- Ότι η διδασκαλία του Χριστού και των αρχαίων αγίων δεν είναι μεν ψέμα, αλλά (α) η Ορθόδοξη Εκκλησία την έχει παραμορφώσει, για να ασκεί εξουσία στο λαό. Οπότε (β) μπορεί κάποιος να είναι χριστιανός («καλός άνθρωπος», που «να αγαπά όλους τους ανθρώπους») χωρίς να συνδέεται με την Εκκλησία και χωρίς να πλησιάζει τους παπάδες, που τους αντιπαθεί. Στην πραγματικότητα, ούτε το α ισχύει ούτε το β.
- Ότι η Εκκλησία έχει αμύθητη περιουσία, που την κατακρατεί εγωιστικά, ενώ, αν την παραχωρούσε στο λαό, θα λυνόταν ως εκ θαύματος η οικονομική κρίση. Η αλήθεια είναι ότι η Εκκλησία διατηρεί μόνο το 4% της ακίνητης περιουσίας που είχε επί Τουρκοκρατίας, το άλλο 96% το έχει κατά καιρούς παραχωρήσει στο κράτος (γι’ αυτό και οι ιερείς πληρώνονται απ’ το κράτος), ενώ απ’ αυτό το 4% τα περισσότερα είναι δάση κ.τ.λ., δηλ. μη αξιοποιήσιμα. Από δε τα χρήματά της, η Εκκλησία διατηρεί εκατοντάδες ανθρωπιστικά ιδρύματα κάθε μορφής, που ανακουφίζουν την κοινωνία αναπληρώνοντας τις εγκληματικές ελλείψεις του κράτους.
Δ) Δεν πρέπει να αγνοήσουμε ότι διεθνώς ο άνθρωπος υφίσταται μια
συνεχή και ανελέητη πλύση εγκεφάλου, από την τηλεόραση, το Διαδίκτυο και
κάθε άλλο μέσο, με την οποία οι μεγάλες εταιρίες, που εξουσιάζουν τον
πλανήτη, προσπαθούν να τον αποκόψουν από τις ρίζες και τον πολιτισμό του
και να τον μετατρέψουν σε άβουλο καταναλωτή των προϊόντων τους. Έτσι,
από την παιδική του ηλικία, ή μάλλον από τη γέννησή του, ο άνθρωπος
δέχεται κατακλυσμό εικόνων και μηνυμάτων για μια ζωή γεμάτη καταναλωτικά
και τεχνολογικά προϊόντα, από την οποία όμως λείπει εντελώς οποιαδήποτε
αναφορά στο Θεό, την Εκκλησία και την αγιότητα. Κι όταν υπάρχουν
τέτοιες αναφορές, είτε είναι ειρωνικές, είτε ανακατεύουν λίγο
χριστιανισμό με τόνους βουδισμού, ινδουισμού και κάθε είδους εξωτικής
θρησκευτικότητας (ακόμη και μαγείας και αστρολογίας), ώστε ο άνθρωπος,
ακόμη και σε μια – επιτρέψτε μου – χριστιανική χώρα, όπως η Ελλάδα, να
μη μπορεί πια να ξεκαθαρίσει μέσα του ποιος δρόμος θα τον οδηγήσει σε
αληθινή πνευματική και ηθική πρόοδο, ποιος δρόμος θα τον οδηγήσει στη
βελτίωση και, τελικά, στο Θεό.
Τώρα, λένε στον καθένα μας: «Χάραξε το δικό σου δρόμο», «βελτίωσε
μόνος σου τον εαυτό σου», «ακολούθα την καρδιά σου»… Αντίθετα, οι άγιοι
διδάσκαλοι του χριστιανισμού (που διαθέτουν και εμπειρία του θείου
Φωτός, αλλά και ειλικρίνεια, και είναι πραγματικοί θεραπευτές της
ψυχής), μας λένε: «Μην έχεις εμπιστοσύνη στον εαυτό σου, ούτε στις
σκέψεις σου, ούτε στα συναισθήματά σου, γιατί όλα αυτά έχουν μέσα τους
εγωισμό και μπορεί να σε οδηγούν λάθος. Ακολούθησε το δρόμο του Χριστού
και των αγίων, συμβουλεύσου τον πνευματικό σου, λάβε μέρος στην
πνευματική ζωή της Εκκλησίας και έτσι θα πλησιάσεις το Χριστό. Ακόμα κι
αν, με αυτό τον τρόπο, κάνεις κάτι λάθος, θα βελτιωθείς από το ίδιο το
γεγονός ότι δεν έφτιαξες εσύ ένα δικό σου δρόμο, αλλά ζήτησες καθοδήγηση
από άλλον. Θα βελτιωθείς από το γεγονός ότι φέρθηκες ταπεινά, όχι
εγωιστικά».
Φυσικά, η ταπείνωση είναι το μεγαλύτερο όπλο ενάντια στο διάβολο, γι’
αυτό σήμερα ζούμε σ’ έναν πολιτισμό του «Εγώ». Ο άνθρωπος μεγαλώνει
μαθαίνοντας να κάνει αυτό που ωφελεί τον ίδιο και όχι αυτό που ωφελεί το
συνάνθρωπό του ή την κοινωνία. Πώς λοιπόν να δεχτεί το μήνυμα του
χριστιανισμού, που του λέει να συγχωρεί τον εχθρό του και να προτιμά το
όφελος του συνανθρώπου του (του «πλησίον» του) κι όχι το δικό του;
Παριστάνει ότι το δέχεται, υπό όρους και μέχρις ενός σημείου, αλλά δεν
αφήνεται με εμπιστοσύνη σ’ αυτό το μήνυμα, ούτε δέχεται ν’ ακολουθήσει
τον τρόπο ζωής που προωθεί αυτό το μήνυμα, το χριστιανικό τρόπο ζωής.
Το να πηγαίνεις στην εκκλησία, να εξομολογείσαι, να νηστεύεις κ.τ.λ.
προϋποθέτουν να είσαι ταπεινός, δηλ. να δέχεσαι να πλησιάσεις το Θεό με
τον τρόπο που Τον πλησίαζε η γιαγιά μας. Αλλά εμείς περιφρονούμε αυτά
που έκανε η γιαγιά μας και υιοθετούμε αυτά που κάνουν οι δυστυχισμένοι
«μοντέρνοι άνθρωποι» στη Νέα Υόρκη ή στο Παρίσι. Σ’ αυτά ο χριστιανισμός
δεν έχει θέση, αλλά εκείνοι δεν ξέρουν την Ορθοδοξία – ο χριστιανισμός
που έχουν απορρίψει είναι ο αιρετικός χριστιανισμός της δύσης στις
ποικίλες εκδοχές του.
(Βέβαια μπορεί κάποιος να πηγαίνει στην εκκλησία και όλα τα υπόλοιπα
νιώθοντας μέσα του εγωισμό επειδή τα κάνει όλα αυτά. Εννοείται ότι δε
μιλάμε για τέτοια περίπτωση).
Να κλείσω λέγοντας ότι, παρόλα αυτά, στις ΗΠΑ έχει αρχίσει ένα σοβαρό
ρεύμα πολλών ανθρώπων προς την Ορθοδοξία, που μας έχει δώσει
σημαντικούς ορθόδοξους συγγραφείς και πνευματικούς αγωνιστές (πρώην
προτεστάντες ή βουδιστές ή άθεους κ.λ.π.), όπως ο π. Σεραφείμ Ρόουζ, ο
π. Δαμασκηνός Κρίστενσεν, ο π. Πήτερ Γκίλκουιστ, ο Μάθιου Γκάλλατιν
κ.ά., ενώ ένας μεγάλος σύγχρονος άγιος ορθόδοξος διδάσκαλος, ο γέροντας
Εφραίμ ο Φιλοθεΐτης (από τη μονή αγίου Φιλοθέου του Αγίου Όρους), ζει
εδώ και δεκαετίες σ’ ένα μοναστήρι στην έρημο της Αριζόνας και αποτελεί
ένα φάρο καθοδήγησης και ελπίδας για χιλιάδες Αμερικανούς (βρες στο
Ίντερνετ: Ιερά Μονή Αγίου Αντωνίου Αριζόνας).
Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης
πηγή