ΛΟΓΟΣ Δ΄
Περί μετανοίας.
Ωφέλιμος για όσους τον διαβάζουν με πίστη
και ειλικρινή αγάπη, με προσοχή και περίσκεψη.
Να, ψυχή μου, και φέτος με την μεγάλη υπομονή και
με την μεγάλη χάρη του Δημιουργού μας, του φιλανθρώπου Θεού και των πάντων
Δεσπότη, φθάσαμε στο ήσυχο και σωτήριο λιμάνι της αγίας και ψυχωφελούς
Σαρακοστής, όταν όλοι, ενάρετοι και αμαρτωλοί, με μεγάλο ζήλο αναλαμβάνουν
εντατικό αγώνα. Οι μεν δίκαιοι για δυο λόγους. Πρώτον, για να κάνουν
σταθερότερη και ακλόνητη την αρετή της αλήθειας και της ταπεινοφροσύνης, με την
οποία έζησαν και προηγουμένως, και δεύτερον, για να αξιωθούν να λάβουν
μεγαλυτέρους επαίνους και φωτεινότερα στεφάνια, αφού στην προηγούμενη ενάρετη
ζωή τους προσπαθούσαν να προσθέσουν και άλλους πνευματικούς αγώνες. Οι δε
όμοιοι με μας, αμαρτωλοί και μιασμένοι αναλαμβάνουν αυτόν τον άθλο με την
εγκράτεια, την ταλαιπωρία του σώματος και τον πνευματικό οδυρμό, με σκοπό να
εξιλεωθούν ενώπιον του φοβερού Κριτή, τον οποίον εξόργισαν με πράξεις αμαρτωλές
κατά την διάρκεια όλης της ακόλαστης ζωής τους, προσπαθώντας τον υπόλοιπο χρόνο
να ζήσουν θεάρεστα και τίμια, τηρώντας τις σωτήριες εντολές του Κυρίου.
Ας εγερθούμε λοιπόν από τον ύπνο της μεγάλης
οκνηρίας μας και ας εργασθούμε με μεγάλο ζήλο για να αξιωθούμε στον χρόνο που
απομένει της σύντομης ζωής μας, «το βραβείον της άνω κλήσεως του Θεού», «ημών
γαρ το πολίτευμα εν ουρανοίς υπάρχει, εξ ου και σωτήρα απεκδεχόμεθα Κύριον
Ιησούν Χριστόν» [1]. Να αγρυπνούμε μαζί με τις φρόνιμες παρθένες, να πάρουμε
μαζί μας αρκετό λάδι [2] το οποίο σημαίνει την θεόμορφη φιλανθρωπία και το έλεος
προς όλους αυτούς που ζουν στην ένδεια και την πικρία. Ο Δημιουργός των όλων
και Κύριος ευαρεστείται με το λάδι αυτό περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Οι
μωρές παρθένες το περιφρόνησαν, και γι’ αυτό έμειναν έξω από τον μυστικό γάμο,
χωρίς να έχουν όφελος από την παρθενία τους.
Ας θυμόμαστε πάντοτε, ψυχή μου, τον Κύριο που μας
δίδει αυτήν την εντολή: «Και υμείς όμοιοι ανθρώποις προσδεχομένοις τον κύριον
εαυτών, πότε αναλύση εκ των γάμων, ίνα ελθόντος και κρούσαντος ευθέως ανοίξωσιν
αυτώ· μακάριοι οι δούλοι εκείνοι, ους ελθών ο κύριος ευρήσει γρηγορούντας» [3].
Με την παραβολή αυτήν ο Κύριος μας δίδει σαφή εντολή: όπως οι δούλοι των
επίγειων αρχόντων φοβούμενοι μήπως υποστούν μαστίγωμα, πάντοτε προσπαθούν να
ευχαριστούν τους κυρίους τους και να εκτελούν κάθε επιθυμία τους, έτσι και
εσείς, μαθητές μου, με φόβο και αγάπη να εργάζεσθε ό,τι οδηγεί προς την
σωτηρία, προσπαθώντας πάντοτε να κάνετε ό,τι αρέσει και ευχαριστεί εμένα, το
οποίο και εγώ ο ίδιος το δίνω ως εντολή. Να αποκτήσουμε ενδυμασία αντάξια του
μυστικού γάμου, δηλαδή την αξιέπαινη ζωή, που λάμπει από αγνότητα και αγιότητα,
για να μη βρεθούμε, στην αντίθετη περίπτωση, δεμένοι χειροπόδαρα και
απελαθέντες από την μυστική ευωχία στο φοβερό σκοτάδι. Αφού είμαστε
προσκεκλημένοι νωρίτερα από τον ίδιο τον Κύριο και τους μακαρίους μαθητές Του
στην μυστική γαμήλια ευωχία, ας μην αρνηθούμε ανόητα αυτό το μακάριο αξίωμα,
προβάλλοντας ως δικαιολογία την περιουσία ή τα ζεύγη βοδιών η τον εφήμερο γάμο
με γυναίκα [4], δηλαδή τα ανάξια λόγου και εφήμερα πράγματα, με τα οποία ασχολούνται
εκείνοι, «ων ο Θεός η κοιλία και η δόξα εν τη αισχύνη αυτών, οι τα επίγεια
φρονούντες» [5], για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του αποστόλου.
Εμείς όμως, ψυχή, ας σκεπτόμαστε τα ανώτερα, «ου
ο Χριστός εστιν εν δεξιά του Θεού καθήμενος» [6], και ας υποτασσόμαστε στον
Σωτήρα, που λέγει: «Εάν εμοί διακονή τις, εμοί ακολουθείτω» [7]. Και ας
ακούσουμε από τον ίδιο τον Κύριο σε τι συνίσταται αυτό: «Ει τις θέλει οπίσω μου
ελθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθείτω μοι»
[8]. Ποιός άραγε τηρεί και τις τρεις αυτές εντολές του νόμου; Αυτός που
αρνήθηκε αμέσως την περιουσία του και ύστερα δεν την επιθυμεί πλέον, αλλά με
όλη την δύναμή του την απορρίπτει, επειδή αποτελεί εμπόδιο στην αναζήτηση του
ουρανού και του στερεί τα αγαθά, που έχουν ετοιμασθεί εκεί για τους εναρέτους.
Όποιος αρνήθηκε έτσι τα αγκάθια αυτής της υποκριτικής και μάταιης ζωής,
αρνήθηκε αρκετά και τον εαυτό του, δηλαδή όλες τις επιθυμίες της σάρκας του και
τα χαμηλά πάθη της ψυχής του και με όλη την ψυχή του τα απέρριψε από τον εαυτό
του. Γι’ αυτό ένας τέτοιος άνθρωπος πορεύεται στον ορθό δρόμο, ακολουθώντας τον
Σωτήρα και σηκώνοντας τον σταυρό του, πράγμα που σημαίνει την εκούσια νέκρωση
των παθών και των επιθυμιών του.
Αν όμως κανείς, αφού απαρνηθεί όλα αυτά,
αποκτήσει πάλι περιουσία και διάφορα κέρδη και αποσπά τον εαυτό του με τις
μέριμνες και την δόξα του κόσμου και τα πάθη της σάρκας και της ψυχής του, που
είχαν πια ησυχάσει για λίγο, περιβάλλουν πάλι την ακόλαστη ψυχή του, την
πολεμούν και την πληγώνουν με διάφορους τρόπους. Είναι φανερό, ότι σε αυτόν
συνέβη αυτό που λέγει η σοφή παραβολή: «Κύων επιστρέψας επί το ίδιον εξέραμα,
και υς λουσαμένη εις κύλισμα βορβόρου» [9]. Αυτός απέχει πολύ από την
αναμενόμενη μακάρια ζωή των εναρέτων, όπως ο Κύριός μας το έδειξε με την παραβολή
λέγοντας: «Ουδείς επιβαλών την χείρα αυτού επ’ άροτρον και βλέπων εις τα οπίσω
εύθετός εστιν εις την βασιλείαν του Θεού» [10]. Εδώ ως «χείρα» ο Κύριος
χαρακτηρίζει την αυτόβουλη θέληση και ως «άροτρον» τις άγιες και σωτήριες
εντολές Του, με τις οποίες διάγουμε με συνέπεια την ευαγγελική και αγγελική
ζωή. Εξάλλου, ως στροφή «εις τα οπίσω» Αυτός εννοεί την επιστροφή στις παλαιές
συνήθειες και την φθαρτή κοσμική ζωή. Μα δεν είναι επιστροφή προς τα πίσω η
φροντίδα να αποκτήσεις όσο γίνεται μεγαλύτερη περιουσία και κέρδη και διάφορα
κοπάδια ζώων και πως να πολλαπλασιάσεις το ασήμι και τον χρυσό σου, τον οποίο ο
μοναχός αυτόβουλα αρνείται στην κουρά του, υποσχόμενος στον ζώντα εν υψίστοις
Κύριο να είναι στο μέλλον ελεύθερος από όλα αυτά κατά τον τρόπο των αποστόλων
και να τηρεί τις εντολές του Κυρίου με κάθε αναργυρία, με ένδεια και με σιωπή,
με κάθε ταπεινοφροσύνη, με την αγνότητα και την αγιότητα της σάρκας και του
πνεύματος;