«Οι άγιοι χθες και σήμερα ως παιδαγωγοί της νεότητας»

Γεώργιος Κρουσταλάκης, Ομότ. Καθηγητής Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

Πανοσιολογιώτατε εκπρόσωπε του Παναγιωτάτου, σεβαστοί πατέρες, σεβαστές γερόντισσες, αγαπητά μου αδέλφια, όντως μεγάλη η χαρά μεγάλη η συγκίνηση, ξέρεις τι είναι να είσαι μπροστά σ’ έναν άγιο;

      Συνηθίσαμε και δεν αισθανόμαστε αυτά που υπάρχουν γύρω μας, μελετώντας την παράδοση της Χριστιανικής Παιδαγωγικής, βλέπω ότι οι άγιοι είναι μεγάλοι παιδαγωγοί, είναι και μεγάλοι δάσκαλοι, είναι θεραπευτές, είναι εκείνοι οι οποίοι καθοδηγούν στον πνευματικό δρόμο τους νέους και κυρίως έρχονται να θεραπεύσουν τον πόνο από τα ψυχικά τους τραύματα.

Ο Μέγας Βασίλειος, μέγας ανθρωπολόγος και παιδαγωγός, λέγει ότι οι άγιοι είναι παιδαγωγοί είναι φωτεινά αστέρια των ψυχών, τις οποίες παιδαγωγούν και βγάζουν απ’ το σκοτάδι της άγνοιας. Κι ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, επίσης μέγας παιδαγωγός, ψυχολόγος και ανθρωπολόγος, πάει βαθιά και βλέπει τη λειτουργία του αγίου, ο άγιος λέει, όχι μόνο διδάσκοντας κι ομιλώντας, αλλά απλώς βλεπόμενος, εμβάλλει στην ψυχή εκείνου που τον βλέπει, και κυρίως των νέων οι οποίοι με αγωνία βλέπουν τον άγιο, εμβάλλει ολόκληρη διδασκαλία της αρετής. Η συμπεριφορά των αγίων εμπεριέχει διδασκαλία όλης της φιλοσοφίας της ζωής, άρα και εκείνος ο οποίος στέκεται απέναντι και περιεργάζεται τον άγιο, βλέπει, μελετάει, ενδοβάλλει τη φιλοσοφίας της ζωής. Θα έλεγα λοιπόν, ότι η παιδευτική λειτουργία των αγίων είναι εξακτίνωση και εσωτερίκευση ζώσας αρετολογίας και ζώσας φιλοσοφίας ζωής.

Στην πνευματική αυτή χορεία των αγίων, είναι ο άγιος Δημήτριος ο Μυροβλήτης, προστάτης της Θεσσαλονίκης, Μέγας και σοφός διδάσκαλος, που συνήθως, δεν συνηθίζεται στον πολύ κόσμο να τονίζεται η πλευρά αυτή, ο οποίος ασχολείται με την αγωγή των νέων στην περιοχή της Παναγίας των Χαλκαίων, θα έλεγα ότι η απεικόνιση της παιδαγωγικής αποτελεσματικότητάς του, είναι η βιοτή και η θυσία του νεαρού Νέστωρος, Μάρτυρα του Χριστού, ο οποίος με τη θυσία του στο Χριστό, ενσαρκώνει το ηρωικό παιδευτικό ιδεώδες, αυτό που στη συνέχεια θα δούμε το ονομάζει ο άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης, «πρότυπο παληκαριάς και λεβεντιάς», αυτό δε σταματάει παλιά, έρχεται διαχρονικά στις ημέρες μας, «πρότυπο παληκαριάς και λεβεντιάς». Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς λέει έναν φοβερό λόγο για τον άγιο Δημήτριο, τον χαρακτηρίζει «Βίβλο ζώσα τε και λαλούσα» κι ο χρονογράφος Ιωάννης Καμινιάτης, τον θεωρεί ως τον κυριώτερο δάσκαλο της Θεσσαλονίκης μετά τον Απόστολο Παύλο, κι ο Μιχαήλ Χωνιάτης τον χαρακτηρίζει ως σοφό Καθηγητή. Όλοι αυτοί οι μεγάλοι ανθρωπολόγοι παιδαγωγοί, όλοι οι άγιοι, έρχονται και βλέπουν τη νεότητα, καθώς μελετώ τη διδασκαλία τους το διαπιστώνω, η νεότητα δεν είναι απλά μια ηλικιακή φάση, όπως συνηθίζουμε να τη δεχόμεθα, είναι κυρίως μια ψυχική και πνευματική κατάσταση, μια υπαρξιακή δυναμική ενότητα ζωής, που αποτελεί το θεμέλιο της παρουσίας του ανθρωπίνου προσώπου. Είναι μία διαδοχή, από την παιδικότητα στην εφηβεία, από την εφηβεία στη νεότητα, στην κυρίως νεανική ηλικία και στην ωριμότητα μετά, δηλαδή από την βεβαιότητα στην τρικυμισμένη ηλικία της επανάστασης και στην ωριμότητα όπου δημιουργεί, θεμελιώνει τον κόσμο του ο νέος άνθρωπος. Επειδή έτσι έχουν τα θέματα, όλοι οι παιδαγωγοί, φέρνω μερικά παραδείγματα, ο Απόστολος Παύλος, παραδείγματος χάριν, λεει στον Τιμόθεο που είναι νέος, «μηδείς σου τῆς νεότητος καταφρονείτω, τύπος γίνου τῶν πιστῶν», κι ο Μέγας Βασίλειος ξέρετε τι κάνει; Ψάχνει, μελετάει, του κάνει εντύπωση και το προβάλλει, ποιο στοιχείο, το «βράζον», δηλαδή την επαναστατικότητα της νεολαίας, το «βράζον», και μετά το «προς τας ορμάς δισκάθεκτον», δηλαδή την ασυγκράτητη ροπή για την ζωή, τα σχέδια και τα όνειρα, και ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει, «φωτιά η νεότης, πέλαγος κυμάτων γέμον, επαναστάσεις η νεότητα, πολλές επαναστάσεις». Και οι σύγχρονοι ψυχοπαιδαγωγοί της Γαλλικής Σχολής λένε ακριβώς, «σύνολο κρίσεων είναι η εφηβεία και η νεότητα. Μεγάλη η σημασία της Ψυχολογίας και της Παιδαγωγικής της νεότητος, επομένως. Γι’ αυτό οι άγιοι τη θεωρούν «Τέχνη των Τεχνών», ν’ ασχοληθείς με το νέο είναι μεγάλη υπόθεση. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λεγει: «Τῆς τέχνης ταύτης οὐκ ἔστιν ἄλλη μείζων», δεν υπάρχει άλλη μεγαλύτερη. Τι μπορεί να θεωρήσεις εφάμιλλο με την καλλιέργεια της ψυχής και τη διάπλαση της διάνοιας του νέου ανθρώπου; Όλα αυτά τα δίδαξαν και συγκρότησαν μία τέχνη, η οποία δέ σταματάει στο παρελθόν, αλλά έρχεται στις ημέρες μας.

Εγώ θέλησα λίγο να πρωτοτυπήσω και θέλω τις ημέρες μας, διότι μέσα από την χριστιανική παράδοση, η Παιδαγωγική στις βάσεις είναι η ίδια, η θεωρία ίδια, η φιλοσοφία της παιδείας ίδια, φθάνω, έρχομαι, οργανώνω, κάνω διάγνωση, βλέπω το υπόβαθρο και δίνω φάρμακα, εντός εισαγωγικών. Γι’ αυτό θέλησα να πάρω την Παιδαγωγική του Γέροντος Πορφυρίου, του αγαπητού μας παππούλη, του Αγίου Πορφυρίου, την Παιδαγωγική του Αγίου Παϊσίου του Αγιορείτου και κάποια στοιχεία μόνον, γιατί είναι λίγα τα λεπτά που έχουμε, έτσι με κάποιες πινελιές θα σκιαγραφήσω, του Γέροντος Εφραίμ του Κατουνακιώτη. Με αφετηρία αυτή τη σκέψη θα έλεγα, προσπαθώ να δω παράλληλα την Παιδαγωγική Τέχνη, την Ιερή Παιδαγωγική Τέχνη.

Κοιτάξτε, το πρώτο στοιχείο το οποίο βλέπω και είναι πάρα πολύ σημαντικό, είναι ότι βλέπουν όλοι το νέο άνθρωπο να γεννιέται, να δημιουργείται ως προσωπικότητα στο οικογενειακό σύστημα, επηρεάζεται από το υπερσύστημα, το οποίο είναι η κοινωνική ζωή. Και εδώ όλοι οι άγιοι βλέπουν έναν απόηχο πολέμων στη ζωή μας, βλέπουν ένα πνεύμα αλλοτρίωσης, έναν ωφελιμισμό, μια τάση χρησιμοθηρίας. Όλα αυτά μολύνουν την ατμόσφαιρα, τι προσωπικότητα νέων να φτιάξω, και έχω εδώ τους χαρακτηριστικούς λόγους. Αγίου Πορφυρίου, ακούστε τι λέει ο άγιος Πορφύριος με μία κουβέντα, με το Άγιο Πνεύμα βλέπει το υπόβαθρο και λέει: «Οι άνθρωποι πάσχουν σήμερα από παθολογική ενδοστρέφεια», είναι φοβερός ο λόγος και μόνο γι’ αυτό θα μπορούσαμε να μιλάμε, αλλά δεν θέλω, παρακάτω κάτι θα πω. Άγιος Παΐσιος, στην ίδια γραμμή, στην ίδια κατεύθυνση: «Τα κακόμοιρα τα παιδιά, είναι κλεισμένα στις πολυκατοικίες, πάσχουν και οι νέοι μας, εδώ λοιπόν, οι μάταιοι λογισμοί των κοσμικών ανθρώπων που φέρουν το άγχος, αυτή είναι η μεγάλη αρρώστια και η παθολογία της εποχής μας. Δεν μπορούν να τρέξουνε ελεύθερα τα παιδιά, να παίξουν, να χαρούν. Σήμερα μικροί και μεγάλοι ζούμε σ’ ένα τρελοκομείο. Επομένως, τι χρειάζεται;», διερωτάται ο άγιος Παΐσιος, «πολύ υπομονή και πολύ προσευχή». Άρα, να το θεμέλιο της παιδαγωγικής για τη νεότητα, «πολύ υπομονή και πολύ προσευχή».

Ας δω λίγο, καταρχήν την Παιδαγωγική του οσίου Πορφυρίου, την ονομάζω, «Θεραπευτική Παιδαγωγική». Ο Γέρων Πορφύριος είναι της πρώτης Δημοτικού, λέω, ο λόγος και ο σοφός με το ενδεικτικό της Α΄ Δημοτικού Σχολείου, είχε όμως, την του ένδωθεν διδασκάλου σοφία, είχε το Άγιο Πνεύμα, εκεί που του μιλούσε τον καθοδηγούσε κι έλεγε, «εάν έχω σήμα στην τηλεόραση, θα μιλήσω», και προχωρούσε και έδινε κατευθύνσεις. Ηθέλησε να μείνει στο Άγιον Όρος, αλλ’ απ’ αυτήν την έρημο τον πήρε ο Θεός και τον κατέβασε στην πολύβουη έρημο της Ομονοίας. Κι εδώ το χαριτωμένο, το αλητόπαιδο του Χριστού, έτσι έλεγε και του άρεσε αυτό το πράγμα, έρχεται να θεραπεύσει και να ενεργήσει στο πλαίσιο μιας Ιατρικής. Όταν, επειδή ήταν στην πολυκλινική Αθηνών, 1940 ήρθε, καθώς ερχόταν ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, εκεί μιλούσε με τους γιατρούς, έγιναν Καθηγηταί Πανεπιστημίου, Ακαδημαϊκοί όλοι αυτοί, και θυμώνται τις τους έλεγε, σοφά λόγια, και τους έλεγε: «μωρέ, είμαι κι εγώ γιατρός, αλλά θεραπεύω μια άλλη, υπηρετώ μια άλλη Ιατρική Επιστήμη». Εδώ η Ιατρική του Επιστήμη σε πρώτο επίπεδο, ποια είναι: Διαγνωστική, Θεραπευτική και Συμβουλευτική, και μάλιστα στέκεται στο πρώτο πεδίο. Δεν μπορώ να έχω νεότητα, αν δεν έχω θεμέλιο, και το θεμέλιο που είναι, ξέρετε πόσο επιστημονικά σημαντικό και έγκυρο είναι τούτο; Είναι στην περίοδο της Εμβρυαγωγικής, το πήραν από εμάς, εμείς το πήραμε μετά απ’ αυτούς, η Γερμανική Σχολή το ονομάζει Embryagogic, είναι κρίσιμες οι στιγμές λοιπόν, ακούστε τι λέει ο άγιος: «η αγωγή των παιδιών αρχίζει από την ώρα της συλλήψεώς τους, το έμβρυο ακούει και αισθάνεται, αν η μητέρα ζει καταστάσεις λύπης, πόνου, φόβου, άγχους, τα ζει κι αυτό, αν η μάνα δεν το θέλει, πρόθεση, αν δεν το θέλει, δεν είναι πράξη αυτό το πράγμα, τότε, εάν δεν το θέλει, δεν το αγαπάει, δημιουργούνται τραύματα και μετά έρχεται νεότητα, εφηβεία, στο δεύτερο κύκλο της οικογενειακής ζωής, το χθεσινό παιδί, ο νέος ως μπαμπάς, η άλλη ως μητέρα, μεταφέρει τα τραύματα, από γενιά σε γενιά τα τραύματα και συνεχίζονται όλα αυτά τα πράγματα. Είναι λοιπόν, ιερή η παιδαγωγία που βλέπει, διαγιγνώσκει αυτά τα πράγματα και προτείνει δια του αγίου Πορφυρίου, τι πρέπει, «πρέπει η μητέρα να προσεύχεται πολύ κατά την περίοδο της κυήσεως, ν’ αγαπάει το έμβρυο, να διαβάζει ψαλμούς, να ακούει μουσική, να χαϊδεύει την κοιλιά της». Κοιτάξτε, δεν ξέρετε πόσο επιστημονικές κουβέντες είναι αυτές, και πάει στο δεύτερο επίπεδο, το δεύτερο επίπεδο είναι της οικογενειακής δραματουργίας. Τώρα, το παιδί, ο έφηβος κι ο νέος, θέλει το πρότυπο, όπως ακούσαμε από τους σεβαστούς ομιλητές προηγουμένως, τα πρότυπα μιλούν, αυτά διδάσκουν, και δε μιλούν, με τη σιωπή τους διδάσκουν, μέσα στη δραματουργία κι εκεί δομείται η προσωπικότητα του ανθρώπου. Ακούστε τι λέει ο άγιος Πορφύριος: «Εκείνο που σώζει και φτιάχνει καλά παιδιά, εφήβους και νέους είναι η ζωή των γονέων μέσα στο σπίτι, οι γονείς πρέπει να δοθούνε στην αγάπη του Θεού, να γίνουνε Άγιοι, και με την πραότητα, την υπομονή, την ιερότητα της ατμόσφαιρας, με την αγάπη, τη χαρά τους, με την αγιοσύνη που θα τους έλθει, θα εξαποντίσει στα παιδιά τη Χάρη αυτή η κατάσταση», καταλάβατε; Τα πάντα είναι βίωμα, είναι πρότυπο, αυτό το πρότυπο είναι που λείπει σήμερα.

Για την κακή συμπεριφορά των παιδιών, φταίνε γενικά οι γονείς. Δεν τους σώζουν ούτε οι συμβουλές, ούτε η πειθαρχία, ούτε η αυστηρότητα, αν δεν αγιάζονται, αν δεν αγωνίζονται, κάνουν μεγάλα λάθη και μεταδίδουν το κακό που έχουν μέσα τους. Συμβουλευτική γονέων, λοιπόν. Προληπτική αγωγή, γιατί οι γονείς κάνουν μεγάλα λάθη, ακούστε μερικά λάθη και να κάθεστε, όχι στο κάθισμά σας, αλλά πάνω σ’ αναμμένα κάρβουνα. Κάναμε τέτοια λάθη, εγώ πιάνω τον εαυτό μου, έχω κάνει πολλά λάθη, ακούστε: υπερπροστατευτικότητα του μπαμπά και της μαμάς, φοβερό πράγμα, οδηγεί σε μαλθακά και άβουλα πρόσωπα, αυταρχικότητα των γονέων, οι τάχα ευσεβείς, της εκκλησίας γονείς, θέλουν να κάνουν καλούς Χριστιανούς με το ζόρι, σόνι και καλά, τι θα γίνει, το παιδί θα πορευθεί στον δρόμο της υποκρισίας, κι όταν πάει στην εφηβεία και αιστανθεί μέσα του μια αυτόνομη διάθεση, τότε θα πάει στην επανάσταση. Έπαινοι, ω οι έπαινοι, κενοδοξία και εγωισμό φτιάχνουν στη νεολαία, νευρωσική συμπεριφορά, προσωπικές επιθυμίες μας, τις οποίες θα πραγματώσουμε στα όνειρα των παιδιών, στο γάμο, στο επάγγελμα των παιδιών. Ακούστε τι λέει σε μία μητέρα: «Εσύ φταίεις, πίεση, πίεση όλα τα χρόνια, να είσαι πρώτος, να μη μας ντροπιάσεις, να γίνεις μεγάλος στην κοινωνία, να τώρα, το τώρα ποιο είναι, είναι η εφηβεία, είναι η νεότητα, το τώρα, αυτό είναι που μας φοβίζει, τώρα κλώτσησε, δε θέλει τίποτα, συναισθηματική απουσία, άλλο μεγάλο τραύμα.

Ξέρετε, αγαπητά μου αδέλφια, χρόνια τώρα μας καλούνε από τα περίφημα σχολεία των βορείων προαστίων, και λέει: «απουσιάζει ο μπαμπάς και η μαμά, ακόμα κι όταν είναι να πάρουν τους ελέγχους». Καταλάβατε τι γίνεται, γιατί, γιατί μένουν αζήτητοι κι οι έλεγχοι. Τι συμβαίνει εδώ πέρα.  Έρχεται ο μπαμπάς και λέει: «Μα εγώ πληρώνω», να και χορός, να και τζούντο, να και καράτε, να και όλα αυτά τα πραγματάκια, καταλάβατε; «Πληρώνω», ναι, πληρώνεις, τραυματίζεις όμως το παιδί. Κι ακούστε και κάτι άλλο, βρίσκει ο άγιος μέσω της Αγίας Ψυχανάλυσης, ο άγιος Πορφύριος λέει Αγία Ψυχανάλυση, την Ιερά Εξομολόγηση, έτσι τη λέει, είναι Αγία Ψυχανάλυση, η Ιερότερη Ψυχανάλυση αυτή, επομένως, μέσω αυτής ή της Συμβουλευτικής, όχι του Μυστηρίου, παράλληλα, της Συμβουλευτικής, την παθολογία στην θρησκευτικότητα, τυπολάτρες, γονείς αγέλαστοι, βλοσηροί, αντί να κάνουνε θείο έρωτα το πιστεύω τους, ζουν με άγχη, αγωνίες. Η θρησκεία καταντάει αρρώστια. Κι απαντάει η κοπέλα που διαπίστωσε τη θλίψη στο πρόσωπό της και είπε ότι φταίνε οι γονείς: «Μα είναι άγιοι, πάνε κάθε Κυριακή στην εκκλησία, μετέχουν στα Μυστήρια». «Δεν ξέρω τι λέτε εσείς, αλλά εγώ βλέπω ότι δε ζείτε τη χαρά του Χριστού στο σπίτι σας», καταλάβατε;

Και πάω εδώ στον άγιο Παΐσιο, είναι τα ίδια πράγματα, γιατί είναι το Άγιο Πνεύμα. Τον άνθρωπο που δομεί στην νεανική του ηλικία την προσωπικότητά του, μεσ’ στο οικογενειακό του σύστημα, ακούστε πως το λέει ο Άγιος Παΐσιος, αλλά κι ο πατήρ Εφραίμ ο Κατουνακιώτης, ακριβώς χρησιμοποιεί παραδοσιακές λέξεις, μέσα από την εκκλησιαστική φιλολογία, χρησιμοποιεί το ρήμα, πατερικό ρήμα «πληροφορώ», «πληροφορούμαι», ακούστε τι λέει: «Η ψεύτικη συμπεριφορά των γονέων, όσο καλή και να φαίνεται, δεν πληροφορεί εσωτερικά τα παιδιά, γι’ αυτό δεν υποτάσσονται. Η αγία ζωή των γονέων πληροφορεί τις ψυχές των παιδιών και υποτάσσονται φυσιολογικά και μεγαλώνουν με ευλάβεια και δίχως ψυχικά τραύματα. Στην περίοδο αυτή τα δύο μεγάλα παιδαγωγικά μέσα είναι τούτα», λέει ο άγιος Παΐσιος, «η προσευχή και η ευχή των γονέων», τα υπογραμμίζω, κρατείστε τα απόψε που είμαστε εδώ, «η προσευχή και η ευχή των γονέων». «Η προσευχή των γονέων, ιδίως της μάνας, επειδή είναι καρδιακή κι έχει πολύ πόνο, πολύ εισακούεται από το Θεό και ιδιαίτερα από την Παναγία». Κι έλεγε πάντοτε, μας έλεγε ένα παράδειγμα ο άγιος Παΐσιος: «Όταν ήμουν στην σκήτη των Ιβήρων, λέει, ήρθε ‘‘τυχαίως’’, το βάζω εντός εισαγωγικών, διότι τίποτα δεν είναι τυχαίο, ένας νεαρός, γύριζε στη Χαλκιδική, βρήκε μία παρέα, προσκολλήθηκε και πήγε σαν προσκυνητής και μου ήρθε, λέει, κι αυτός. Ήταν άθεος, λέει, βλάσφημος, αναιδέστατος, είχε δαιμονική εξυπνάδα, τους έβριζε όλους απ’ εδώ απ’ εκεί τον έφερα· ήρθε σ’ έναν λογαριασμό, τον κούρεψα κιόλας γιατί είχε πολύ μαλλί, μακριά μαλλιά, ήταν και άπλυτος. Οι προσευχές της μάνας σου σε κουβάλησαν εδώ. ‘‘Ναι, πάτερ, μου λέει, γύριζα στην Χαλκιδική και ούτε κι εγώ δεν κατάλαβα πως ήρθα εδώ. Χαρά που θα  κάνει η μάνα μου να με δει έτσι κουρεμένο’’. Ο Θεός τον τύλιξ’ από ‘δω τον τύλιξ’ από ‘κει και τον πήγε στον μάστορα. Πόση προσευχή θα έκανε η καημένη η μάνα του, η ευχή των γονέων». «Πάτερ Εφραίμ, Γέροντα Εφραίμ», του έλεγα του πατρός Εφραίμ του Κατουνακιώτη, έχουμε τελειώσει το ίδιο Γυμνάσιο στην πόλη των Θηβών, τον αγαπούσα και τον αγαπώ βαθύτατα, επειδή ξέρω ότι η μαμά του ήτο αγία και μυρόβλυσε Μεγάλη Παρασκευή που εκοιμήθη στο ΝΙΜΙΤΣ, τον ρώτησα: «Είναι τόσο ισχυρή, είναι παιδαγωγικής λειτουργίας η ευχή των γονέων;», και λέει: «Ναι παιδί μου, θα λέτε: ‘‘Δι’ ευχών των αγίων γονέων ημών, εγώ παιδί μου λέω, η ευχή των γονέων μου εν ζωή και μετά θάνατον, η ευχή των γονέων», καταλάβατε; Κι εδώ ο άγιος Παΐσιος, έρχεται να πει δυο κουβέντες για την πειθαρχία και τις ποινές. Κι αυτός είναι επιφυλακτικός και λέει: «Προσέξτε γονείς, προσέξτε δάσκαλοι, με το ζόρισμα, οι γονείς δε βοηθούν τα παιδιά, τα πνίγουν, πρέπει να τραβούν τα γκέμια τόσο που να μη σπάζουν. Ο καλός κηπουρός παίρνει ένα δεντράκι και πρέπει να το δέσει απαλά μ’ ένα σχοινάκι, να του βάλει ένα πάσσαλο, φυσάει ο βοριάς δεξιά αριστερά, να μην τραυματίζεται και να μη στραβώσει το δεντράκι. Προσέξτε όμως γιατί μπορούμε να κάνουμε τραύματα, οι γονείς όμως, πολλές φορές από υπερβολικό ενδιαφέρον θέλουν να δέσουν το παιδί με σύρμα, ενώ πρέπει να το δέσουν απαλά με σχοινάκι για να μην το πληγώσουν, δημιουργώντας τραύματα»· και κάνει, το επιλέγω και τούτο από την ιερή παιδαγωγία των αγίων, ομιλεί και είναι πολύ μοντέρνος ο άγιος Παΐσιος, για την αναπηρία. Κάνει αυτό που εμείς λέμε στο χώρο των Επιστημών της Αγωγής, «Θεραπευτική Κλινική Ψυχοπαιδαγωγική» και λειτουργεί με αυτό που λέμε «ψυχολογική κατανόηση», δεν κοιτάω την επιφάνεια, πάω από κάτω και βοηθώ. Κοιτάξτε τι λέει για την αναπηρία, κάτι που είναι φοβερό σήμερα: «Μακάριοι όσοι έχουν γεννηθεί ανάπηροι ή έγιναν από απροσεξία τους, αλλά δε γογγύζουν και δοξολογούν το Θεό. Αυτοί θα έχουν την καλύτερη θέση στον Παράδεισο, μαζί με τους Ομολογητάς και Μάρτυρας που δώσανε για την αγάπη του Χριστού τα χέρια και τα πόδια τους». Κοιτάξτε τι κάνει, κάνει Συμβουλευτική Οικογένειας που στηρίζει για υπέρβαση του πόνου, αυτό μας ενδιαφέρει και δεύτερον, κάνει Συμβουλευτική στον ίδιο το νέο. Και πάει παρακάτω σε άλλη ευκαιρία και λέει: «Μακάριοι όσοι γεννήθηκαν άσχημοι και είναι περιφρονημένοι σε τούτη τη γη, σε τούτη τη ζωή, γιατί αυτοί δικαιούνται το ομορφότερο μέρος του Παραδείσου, όταν δοξολογούν το Θεό». Και ξέρετε, ακούστε τούτο δω, πόσο σημαντικό είναι, πήγε ένας νεαρός στον πατέρα Παΐσιο με χαμηλή αυτοεκτίμηση, είπε ο γέροντας, γιατί το είδε με τη Χάρη, ήτανε περιφρονημένος από τους γύρω κι επειδή το κατάλαβε φωτιζόμενος με το Άγιο Πνεύμα, τον πήρε και κάθισε απέναντί του ο άγιος Παΐσιος, έξι ώρες, και τον άκουγε να μιλάει έξι ώρες· ποιος θεραπευτής, ποιος ψυχίατρος μπορεί να το κάνει αυτό το πράγμα, έξι ώρες, κι εδώ είναι αυτό που λέμε Θεραπευτική Ποιμαντική Ακρόαση στην Ποιμαντική των Αγίων, στην Παιδαγωγική των Αγίων που επιφέρει αυτό που λέμε, τη Θεία αλλοίωση του Αγίου Πνεύματος, καμμία επιστημονική παρέμβαση δεν μπορεί να το κάνει αυτό το πράγμα.

Και τελειώνω με δυο κουβέντες για την Παιδαγωγική του προσώπου· καλά ετοιμάζουμε με την οικογένεια, ετοιμάζουμε όλα αυτά τα πράγματα, συμβουλευτικά, διαγνωστικά, προληπτικά και τέτοια· τι κάνουμε με το νέο τον ίδιο που είναι επαναστατημένος. Κοιτάξτε· δυσφορούμε, δυσφορούν οι πολλοί αλλά εμείς δεν δυσφορούμε, ο άγιος Πορφύριος δε δυσφορούσε όταν έβεπε το νέο που ζούσε έντονα, αυτό που λέμε αμφιθυμία, αψιθυμία, αναρχία τάσεων, δε δυσφορούσε. Γι’ αυτό, ξέρετε τι έλεγε; «Δεν υπάρχουν επαναστατημένοι νέοι, υπάρχουν μόνο, πληγωμένοι νέοι και ψάξτε να βρείτε ποιος έκανε την πληγή και το τραύμα». Αυτή η συμβουλευτική που έκανε πρόσωπο με πρόσωπο με το νέο, στηρίζεται σε φιλοσοφία, ακούστε με βασικές αρχές θεωρίας και φιλοσοφίας, οι οποίες είναι φοβερές, έλεγε: «Καθώς θα μιλάμε στο νέο και θα τον καθοδηγούμε, να βλέπουμε το Θεό στο πρόσωπο των νέων και να δώσουμε την αγάπη του Θεού στους νέους». Η Ψυχολογία η δική μας, αυτό που διδάσκω εγώ στο Πανεπιστήμιο, που δίδασκα, τώρα είμαι συνταξιούχος, έλεγε, «να σέβομαι την ελευθερία του προσώπου», εδώ λέει, «να βλέπω το Θεό στο πρόσωπο», άρα έχω, φανταστείτε είναι φοβερό να το λέμε στους δασκάλους, «Έχεις μπροστά σου τριάντα εικόνες του Θεού»· πώς θα πας αύριο να διδάξεις, πώς θα μιλήσεις στο Θεό, θα τρομάξεις, είσαι μπροστά στο Θεό, φοβερό αυτό το πράγμα. Μια δεύτερη αρχή που παίρνω, είναι η ψυχολογική κατανόηση και εξατομίκευση, αυτό το δίδαξε πολύ ο Μέγας Βασίλειος, αλλά ο άγιος το λέει, βλέπει την ιδιαιτερότητα του κάθε ανθρώπου και λέει: «Αυτά που σας λέω, να μην τα λέτε στους άλλους, αλλά αυτά είναι φάρμακα για σας, αυτά σ’ έναν άλλο άνθρωπο, έστω και αν έχει εξωτερικώς τα ίδια συμπτώματα, δεν θα φέρουν τα ίδια ευεργετικά αποτελέσματα». Δεχόταν τον άλλον όπως είναι, αυτό είναι φοβερό στη Συμβουλευτική, το λέμε αλλά δεν μπορούμε να το κάνουμε. Να δεχτείς τον άλλον έτσι που θα σού ‘ρθει με τα σκουλαρίκια· ήρθε μια κοπελίτσα, της λέω: «βρε κορίτσι μου, μου πλακώνεις την καρδούλα», κι εγώ ήμουνα πάντοτε αγαπητός, τ’ αγαπούσα και τ’ αγαπώ τα παιδιά, πώς μου ξέφυγε, την είδα είχε βάλει εδώ, ένα μαργαριταράκι στο άκρο της γλώσσας, λέω: «δε σε πειράζει, δε σε τραβάει αυτό το πράγμα;». Δέχομαι όπως είναι, ο άγιος δεχόταν όπως είναι. Κοιτάξτε, έχει μείνει ιστορικό πώς μάλωσε τις κυρίες που ήταν από κάτω, ενώ είχαν πάει στον άγιο Πορφύριο όλο καρκινοπαθείς και λέει «έχουμε τους καρκινοπαθείς, και ήρθανε τώρα οι χίππιδες με τα οχτώ μηχανάκια»· οχτώ χίππιδες, και βγήκε ο Γέροντας είδε, δεν έβλεπε με αυτά τα μάτια τα αισθητηριακά, αλλά είδε με το Φως με τη Χάρη, κι είπε: «φωνάχτε τα παιδιά επάνω», κι ανέβηκαν τα παιδιά και πέσαν κάτω του φίλησαν τα πόδια, και τού ‘καναν δώρο μια κουρελού, και λέει: «να ‘ρχόμαστε παππούλη κοντά σου, λες γλυκά λόγια, ωραία λόγια». Κι έτσι συνδεθήκανε με τους χίππιδες. Θυμηθείτε, η κατά λάθος είσοδος στον οίκο ανοχής, στην Μαιζώνος, παραμονή Φώτων, όπου κάνει τον Αγιασμό, και είδε τις ψυχούλες αυτών των κοριτσιών, νεαρά κορίτσια ήτανε, και είδε τις ψυχούλες, λέει, να χαίρονται όταν άκουσαν το «Εν Ιορδάνη» κι «έψαλλα κι εγώ κι εχαίρετο η ψυχή μου», αυτό είναι. Ακούστε φοβερούς λόγους: «Να βλέπουμε τους αδελφούς μας με συμπάθεια και να τους φερόμαστε με ευγένεια, λέγοντας μέσα μας με απλότητα το ‘‘Κύριε Ιησού Χριστέ’’, να μην κατακρίνουμε κανένα νέον, όλους για αγίους να τους βλέπουμε, οι ψυχές οι πεπονημένες, οι ταλαιπωρημένες, που ταλαιπωρούνται από τα πάθη τους. Αυτές κερδίζουν πολύ την αγάπη και τη χάρη του Θεού και τότε γίνονται άγιοι και πολλές φορές εμείς τους κατηγορούμε.

Βγήκε ο Χαράλαμπος ο Διονυσιάτης, διδάσκαλο και αυτός μαζί με τον Εφραίμ στην ακολουθία του Ιωσήφ του Ησυχαστή, βγήκε στη Θεσσαλονίκη, εδώ, και του λέγανε: «Βλέπετε τη νεολαία πώς μιλάνε, πώς συμπεριφέρονται;», «Όχι παιδιά μου, μη στεναχωρείστε, η νεολαία είναι άγγελοι, βλέπω γύρω σήμερα όλο αγγέλους κι είμαι έτοιμος να βάλω μετάνοια». Συμβουλευτική σε γονείς εφήβου, ακούστε τι συμβουλεύει, δύο πολύ ευσεβείς της Εκκλησίας, γιατί το παιδί γυρίζει στο άλλο πλευρό και δεν τους ακολουθεί στην εκκλησία την Κυριακή, βγάζει γλώσσα, χτυπάει την πόρτα και γυρίζει τα χαράματα και αυτοί ανησυχούν: «Εσείς τώρα να σιωπάτε, να αγαπάτε και να προσεύχεσθε»· κοιτάξτε κουβέντες. Έτυχε μια μέρα να είμαι στο κελλάκι του παππούλη και ήρθε ένας πολύ σπουδαίος, έβγαινε και στις τηλεοράσεις, μεγάλος ομιλητής και λόγιος Ιεροκήρυξ κτλ., ακούστε τι του είπε, το άκουσα, ήμουν εκεί και το άκουσα: «Όχι κεραυνούς, όχι επιτιμητικό λόγο ιδιαίτερα στους νέους, λόγια παραμυθίας, ύφος αγάπης και αγκαλιά ζεστή», ο άγιος Πορφύριος το είπε αυτό, δεν το λέω εγώ. Σε εκπαιδευτικούς έλεγε: «Κοινωνάτε μωρέ την Κυριακή, δεν χρειάζονται λόγια, αφήστε το Χριστό να τρέξει στις αίθουσές σας», και σε μας έλεγε «στα αμφιθέατρά σας», και ρωτάω τον πατέρα Εφραίμ τον Κατουνακιώτη, «Γέροντα» του λέω, γιατί βλέπετε τους βάζω μαζί, «Γέροντα» του λέω, «τι γίνεται, είναι δύσκολη η νεολαία», του το ρώτησα Σεπτέμβριο, καθώς άρχιζε το Πανεπιστημιακό Έτος, «τι να κάνω;»· και μου λέει: «Παιδί μου, άκου, σε συμβουλεύω να κάνεις αυτό που κάνω κι εγώ, δηλαδή, ‘‘Φώτισέ με Κύριε, να μιλήσω σωστά και να με κατανοήσουν σωστά, απέναντι’’, και την ώρα που θα τα λες αυτά, να λες μέσα σου σιγά σιγά και την ευχή, και μην πας μόνος σου, κοίταξε γύρω, είναι τα χέρια, τα χέρια των αγίων», λέω, «δεν βλέπω εγώ», «Εμ, εγώ τα βλέπω», μου λέει. «Ποιον άγιο αγαπάς», «Τον άγιο Νεκτάριο που είναι και δάσκαλος», «Πιάσ’ του το χέρι, να εκεί είναι, πάρε το χέρι και τρέχα, ποτέ μόνος, πιάσε τα χέρια των αγίων, είναι δίπλα μας τα χέρια», κι αυτό το λέω απόψε στους γονείς, το λέω στους δασκάλους, «πιάσε τα χέρια». Και έφθασε ο άγιος Πορφύριος σε υψηλά μέτρα Συμβουλευτικής. Ακούστε τι, ήξερε να σιωπά, εμείς λέμε όλο λόγια. Αν δε σιωπήσουμε, χάσαμε τους νέους, ήξερε να σιωπά, ήξερε να ακούει, ήξερε να κάνει διάλογο εποικοδομητικό. Ζητούσε πάντοτε συγνώμη, όταν έβλεπε, δεν έκανε λάθη ποτέ, ο άγιος δεν έκανε λάθη, αλλά όταν έβλεπε κάπου που στενοχωρούσε κάποιους, μαμάδες που πήγαιναν για τα ναρκωτικά, για τα παιδιά να ρωτήσουν, εκεί όταν έβλεπε κατάθλιψη, έβλεπε τέτοια πράγματα, ζητούσε συγνώμη. Μου λέει: «Το Μήλεσι θα το κάνουμε Κέντρο Άμεσης Επέμβασης, που θα λειτουργεί και θά ‘ναι ανοιχτό 24 ώρες», και λέει: «και θέλω και τα Μοναστήρια 24 ώρες να έχουν ανοιχτά τα τηλέφωνα, γιατί όταν ο άλλος του έρθει να πέσει από το μπαλκόνι επάνω, θα πάει να βρει να στηριχτεί ή ο άλλος που κάνει τη χρήση του και ζει τη στέρηση, τι θα κάνει, που θα κτυπήσει την πόρτα. Ξέρω επάνω στο Σαγματά, νύχτα, 2 ή 3 η ώρα σώθηκαν παιδιά, που χτύπησαν την πόρτα και άνοιξε η πόρτα και τους δέχτηκε μέσα ο ηγούμενος», ο νυν Αργολίδος, καταλάβατε; Με διάκριση και ευγένεια να τα πούμε αυτά· δυο κουβέντες ακόμα, αλλά είχε και τη συναίσθηση.

Ένα βράδυ του άσπρισαν τα μαλλιά, ενώ είχε μαύρα μαλλιά, είναι ο λεγόμενος χρόνος ψυχολογικός, επειδή αγωνιούσε για το πρόβλημα ενός πνευματικού του παιδιού· είναι του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, «οι καλοί δάσκαλοι πρέπει να έχουν και οι γονείς, το συναλγείν και το ποθείν τοις τραύμασι των νέων, να κλαίμε μαζί και να πενθούμε». Ξέρετε όλοι, ο άγιος Παΐσιος, έκλαιγε τη νύχτα, ο πατήρ Εφραίμ ο Κατουνακιώτης έκλαιγε τη νύχτα, ο Ιωσήφ ο Ησυχαστής, κι αν έκλαιγε, έκλαιγε τη νύχτα. Το κλάμμα της νύχτας κι η προσευχή της νύχτας σώζει την κοινωνία, κάτω της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης, όλη την Ελλάδα και τη νεολαία. Ο πατήρ Ευσέβιος ο Βίττης, που ήταν εδώ στην Φαιά Πέτρα, ξέρετε τι έλεγε; «Τη νύχτα δεν κοιμάμαι, αγρυπνώ για τους νέους που αγρυπνούν στα κλαμπ. Προσεύχομαι για τους νέους που δεν προσεύχονται, αλλά αγρυπνούν στα κλαμπ.». Και κυρίως εκείνο που έχει σημασία είναι η φιλοσοφία της αγωγής, αγωγή της αγάπης, έτσι την ονομάζω, του αγίου Πορφυρίου. «Υπάρχουν και πολλοί άλλοι τρόποι παιδαγωγικοί, να θυμάσαι για παράδειγμα το θάνατο, την κόλαση, τον διάβολο. Έτσι από φόβο και υπολογισμό να αποφεύγεις το κακό. Εγώ ο ελάχιστος», λέγει ο πατήρ Πορφύριος, «δεν εφάρμοσα στη ζωή μου αυτούς τους τρόπους που κουράζουν, φέρνουν αντίδραση. Η ψυχή και όταν μάλιστα είναι ευαίσθητη, ευφραίνεται στην αγάπη και ενθουσιάζεται, ενδυναμώνεται, μετασχηματίζει, μεταποιεί, μεταστοιχειώνει όλα τα αρνητικά και τα άσχημα. Και είχε και μία φοβερή, εγώ την ονομάζω Θρησκευτική Ψυχολογία της Εφηβείας, την ήξερε πολύ καλά αυτήν, γιατί ήξερε ότι ο έφηβος τις ώρες της μοναξιάς και της ευαισθησίας θέλει τον πραγματικό και μοναδικό φίλο για να του ανοίξει την καρδιά. Ακούστε τι λόγια λέει: «Έτσι πρέπει να βλέπουμε το Χριστό, είναι φίλος μας, είναι αδελφός μας, είναι ό,τι καλό και ωραίο, είναι το παν. Είναι φίλος και το φωνάζει: ‘‘Σας έχω φίλους, βρε, δεν το καταλαβαίνετε; Είμαστε αδέλφια· εγώ βρε, δε βαστάω την κόλαση στο χέρι, δεν σας φοβερίζω, σας αγαπάω. Σας θέλω να χαίρεστε μαζί μου τη ζωή’’, έτσι είν’ ο Χριστός. Δεν είναι κατήφεια, ούτε μελαγχολία, ούτε ενδοστρέφεια, ο Χριστός είναι ζωή, είναι το παν, είναι η χαρά, είναι το φως.».

Και δυο κουβέντες για την ίδια Συμβουλευτική που είπαμε, για τον άγιο Παΐσιο, ο μεν πατήρ Πορφύριος είναι πιο ψυχοθεραπευτικός, καθοδηγητικός, ο άγιος Παΐσιος είναι κι αυτός καθοδηγητικός, αλλά έχει περισσότερο ένα βλέμμα φωτεινό εν Αγίω Πνεύματι, κοινωνιολογικό πολλές φορές, ιστορίας του πολιτισμού κτλ., προσεγγίζει έτσι. Λέει: «Στην εποχή μας έχουμε κυριαρχία του τεχνικού πολιτισμού, ο οποίος οδηγεί στην εξωτερική μόρφωση, εμείς θέλουμε το μονοπάτι της καρδιάς». Είναι αυτό που λέει ο Σκοτ Πεκ, ένας ευλαβής, στη Νέα Υόρκη, ψυχίατρος, που λέει «Ο δρόμος ο λιγότερο ταξιδεμένος». Αυτή την καλλιέργεια την εσωτερική θέλουμε, αλλ’ αυτή η καλλιέργεια οδηγεί στις αρετές. Ακούστε μία δυο σκέψεις του: «Ο σύγχρονος πολιτισμός καλός είναι, αλλά για να ωφελήσει πρέπει να πολιτιστεί και η ψυχή, αλλιώς είναι καταστροφή. Η επιστήμη και οι επιστήμονες χωρίς να το καταλάβουν, καταστρέφουν τον κόσμο». Είναι αυτό που λέει ο πατήρ Εφραίμ ο Κατουνακιώτης: «Χωρίς Θεό, επιστήμη δεν τη θέλω, να μου λείπει αυτή η επιστήμη». «Απ’ την κοσμική ευτυχία βγαίνει το κοσμικό άγχος, πλήθυναν οι μηχανές, πλήθυνε ο περισπασμός, έκαναν και τον άνθρωπο μηχανή και τώρα οι μηχανές και τα σίδερα κάνουν κουμάντο στον άνθρωπο. Γι’ αυτό έγιναν κι οι καρδιές των ανθρώπων σιδερένιες. Αλλά το Άγιο Πνεύμα, δεν κατεβαίνει με μηχανές, γι’ αυτό κι η Θεολογία δεν έχει καμιά δουλειά με το στείρο επιστημονικό πνεύμα», λέγει ο άγιος Παΐσιος. «Όταν μπαίνει η λογική, δεν μπορεί να καταλάβει κανείς ούτε το Ευαγγέλιο, ούτε τους αγίους Πατέρες, τα βλέπει όλα ως τρέλα, ως ανοησία. Στην κοσμική λογική εδραιώνεται το οικοδόμημα της εξωτερικής μόρφωσης», δηλαδή, τι θέλει σήμερα ο κόσμος, «θέλει γνώσεις, γνώσεις, πτυχία, πτυχία, διδακτορικά και τέτοια πράγματα, αλλά η εξωτερική μόρφωση και όλος αυτός ο φόρτος με το άγχος, οδηγεί καθημερινώς εκατοντάδες νέων ανθρώπων και μικρά, ακόμη, παιδιά με άγχος στις ψυχαναλύσεις και στους ψυχιάτρους. Ενώ πολλοί ψυχίατροι ούτε Θεό πιστεύουν, ούτε ψυχή παραδέχονται». Κι έλεγε: «Απορρίψτε τον ορθολογισμό που η ηλικία σας ζητάει, να προσπαθείτε ν’ αποκτήσετε τη λογική της καρδιάς, την πίστη και την αγάπη· αυτά ανεβάζουν στον ουρανό», κι όταν πορευθείς μέσα από τη λειτουργία της καρδιάς, πού θα φθάσεις; στο χώρο των αρετών. Ποιες είναι, και τελειώνω μ’ αυτές, οι τέσσερεις μεγάλες αρετές που πρέσβευε και δίδασκε ο άγιος Παΐσιος: η παληκαριά, η λεβεντιά, το φιλότιμο και η απλότητα. Είναι κυρίως οι αρετές που συνθέτουν το ηρωικό ιδεώδες του Νέστωρος και του αγίου Δημητρίου. Εξέτασε να δεις πόσο δουλεύεις, λέει, στη ζωή, με τη λογική και πόσο με την καρδιά. Πόσο κινείσαι στην ευρωπαϊκή συνέπεια, βάζει από εδώ ευρωπαϊκή συνέπεια, και πόσο στο ορθόδοξο φιλότιμο. Ευρωπαϊκή συνέπεια είναι του πρώτου μου παλαιού Γέροντα που είχα, μακαριστού Ιωάννου του Αλεξίου, αυτό που έλεγε «το επίπλαστο ήθος των ευρωπαίων που είναι η ευγένεια των σαλονιών». Δεν ήθελ’ αυτό ο άγιος, ήθελε το φιλότιμο της Ορθοδοξίας. «Να κινείσαι παντού με το φιλότιμο, γιατί σ’ αυτή τη συχνότητα κινούνται ο Χριστός, η Παναγία, οι Άγιοι. Χωρίς φιλότιμο, δεν έρχεται η Θεία Χάρις. Οι νέες γενιές δεν έχουν φιλότιμο και πικραίνουν τις παλαιές γενιές». Και μου ‘πε ένα ιστορικό, τονίζοντας ακριβώς τούτο το πράγμα. Μου λέει: «Ήτανε ένα παιδί, που εργάστηκε στο εργαστήριό του, κατάκοπο λοιπόν, πήρε τα βιβλία του παραμάσχαλα, μπήκε στο λεωφορείο και πήγαινε για το νυχτερινό σχολείο. Καθώς πήγε, του στάθηκε από πάνω ένα γεροντάκι που του τρέμαν τα ποδάρια του και είχε ένα ταγάρι, και το κοιτούσε. ‘‘Παππού, τι με κοιτάς, θέλεις να σ’ αφήσω να καθίσεις;’’, του λέει. ‘‘Εγώ έχω κουραστεί, και τώρα θα πάω να συνεχίσω την κούραση. Δεν μπορώ να σηκωθώ, συχώρα με’’. ‘‘Όχι παιδί μου, δεν είπα τίποτε’’, είπε εκείνος κι έφυγε. Την άλλη μέρα μου τον έφεραν τον νέο, βρισκόταν στην άκαμπτη στάση στην οποία απέκτησε στο κάθισμα του λεωφορείου. Χρειάστηκε πολύς κόπος, πολύς πόνος, πολλή προσευχή για να επανέλθει στη χαλαρότητα της όρθιας στάσης», μου είπε ο άγιος Παΐσιος, μιλώντας γι’ αυτό· «αλλά δεν είχε το φιλότιμο και την αρχοντιά ο νέος αυτός. Είναι ο δέκτης της Θείας Χάριτος. Σ’ όλα χρειάζεται αρχοντιά πνευματική, άμα κανείς δεν το καταλάβει αυτό, μπορεί να κάνει τρεις αγρυπνίες την εβδομάδα, τρία τριήμερα το μήνα, να προσεύχεται ώρες να διατηρεί και τη σωματική του αγνότητα, αλλά όλα αυτά να είναι άχρηστα», λέγει ο άγιος Παΐσιος. «Δεν λέω ότι δεν χρειάζονται αυτά, αλλά να φροντίσει να αποκτήσει το κυριώτερο από όλα: την πνευματική αρχοντιά, να μην έχει ιδιοτέλεια, να μην έχει θέλημα κι εγωισμό, εκεί, για να αναπαύεται μέσα του ο Θεός». Ανάλογη και ρηξικέλευθη είναι η διδασκαλία, το ίδιο πνεύμα έχει η διδασκαλία περί υπακοής του αγίου Γέροντος Εφραίμ του Κατουνακιώτου. Απευθείνεται και σε μοναχούς και σε κοσμικούς, τηρουμένων των αναλογιών· ακούστε τι λέγει κι αυτός: «Δεν θέλει εδώ ούτε μεταλήψεις, ούτε αγώνες, ούτε φιλοξενίες, ούτε νοερές προσευχές. Όλα μπροστά στην υπακοή καταργούνται. Έκανες υπακοή; Θα πας στον Παράδεισο. Δεν έκανες υπακοή; Δέκα φορές να μεταλαμβάνεις την ημέρα, προορίζεσαι για την κόλαση. Να ο πρώτος Αδάμ, η ανυπακοή, να κι ο δεύτερος Αδάμ, η τελεία υπακοή».

Είμαστε μια φορά, και τελειώνω εδώ, στον άγιο Γέροντα Παΐσιο, κι εκείνος μίλησε για όλα αυτά που λέμε τώρα, για το φιλότιμο, για την παιδαγωγική των αγίων, και λέει: «Παιδιά ξέρετε», ήταν η δεκαετία του ’80, «έχουν μάθει οι νέοι και παίρνουν μια απαλλαγή της στρατιωτικής θητείας λόγω ψυχασθένειας», και το άφησε έτσι μετέωρο, είχανε μαζευτεί όλοι, ήτανε κούτσουρα, όλο νεολαία, μιλάγανε, εκείνος δε μίλαγε, σκυμμένος έτσι έκανε αυτή την κίνηση, είχε τη μαγκουρίτσα του κι έκανε κάτι σχήματα εκεί και κοιτούσε όλο το μονοπάτι στην Παναγούδα. Κι εκεί στο μονοπάτι ήρθε ένας νέος, και λέει: «ααααα, τώρα συμπληρωθήκαμε». Κάθισε εκεί και πήρε το λόγο αυτός και είπε ότι: «Τώρα έρχομαι εγώ, απηλλάγην από το στρατιωτικό», με τον τρόπο τον οποίο σας είπα προηγουμένως, που ανέφερε ο άγιος. «Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα δε γεύτηκαν τη χαρά και την αρχοντιά της θυσίας και δεν αγαπούν τον κόπο. Μπήκε η τεμπελιά, το βόλεμα, η πολλή άνεση, έλλειψε το φιλότιμο κι η θυσία. Όλοι τώρα, μικροί μεγάλοι κοιτάζουν την ευκολία. Πολλοί νέοι κοιτάζουν σήμερα πως να περνούν στις εξετάσεις χωρίς να διαβάζουν, πως να πάρουν πτυχίο χωρίς να φύγουν από την καφετέρια».

Σεβαστοί πατέρες, κυρίες και κύριοι, αγαπητά μου αδέλφια· επειδή μελετώ τη Χριστιανική Παιδαγωγική και βλέπω τη διαδοχή και τη συνέχεια, από τα παλαιά χρόνια, τους αιώνες μέχρι σήμερα, είναι η ίδια, προσαρμοζόμενη στις ανάγκες της κάθε κοινωνίας. Εκείνο που είναι το μεγάλο μάθημα, είναι ότι κι αν φύγουν από τη ζωή οι άγιοι, οι μεγάλοι Παιδαγωγοί, συνδέονται με εμάς τους μαθητές τους και κυρίως με τους πιο νέους, συνδέονται μ’ έναν δεσμό άρρηκτο, αυτό το είπε ο άγιος της αγάπης, ο Σεραφείμ του Σάρωφ, που είπε στα παιδιά του «Όταν πεθάνω κι έχετε προβλήματα, να έρχεστε στον τάφο μου, να τα συζητάμε επάνω στον τάφο, και θα δίνω λύσεις». Τα ίδια λόγια λέει και ο άγιος Πορφύριος· ακούστε τι λέει σε μας απόψε: «Για τους ανθρώπους του Θεού δεν υπάρχει απόσταση, έστω κι αν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά βρίσκονται, όπου κι αν βρισκόμαστε είμαστε όλοι μαζί, όταν μας συνδέει ο Χριστός, αποστάσεις δεν υπάρχουν. Όταν φύγω απ’ αυτή τη ζωή, θά ‘ναι πιο καλά, θα είμαι πιο κοντά σας, αμέσως μόλις με ζητήσετε. ...

Ημερίδα: «Ὁ Ἅγιος Μεγαλομάρτυς Δημήτριος ὁ Μυροβλύτης καί οἱ νέοι»